Dalborowice

Dane historyczne

Poprzednie nazwy miejscowości:

• 1305 roku - Elgoth Daleborii;
• 1372/1376 roku - Daleborowicz;
• 1411 roku - Dawersdorf;
• około 1739 - 1829 roku - Dalbersdorf;
• 1830, 1845 roku. - Dalbersdorf, Dalborowice;
• 1873, 1891 roku - Dalbersdorf;
• 1912 roku - Dalbersdorf, Dalborowice;
• do 1945 roku - Dalbersdorf. 

Znaczenie i pochodzenie nazwy wsi

Nazwa niemiecka jest zniekształconym zapisem fonetycznym nazwy pierwotnej, przekazanej przez źródła z XIV w. Nazwa z 1305 r. zawiera wyraz Elgoth, oznaczający osadę lub miejsce zwolnione od podatków.

Wykaz znanych ze źródeł właścicieli wsi i dóbr:

• 1372/1376 roku: Peczko de Daleborowicz;
• 1413 roku: Sigismund Baruth;
• do 1552 roku: George Ohm von Januschowicz (zmarły w 1552 roku);
• 1564 roku: Nikolaus von Dyhm;
• 1574 roku: Stenzel von Possadowski;
• 1591 roku: George von ScheUendorff;
• 1600 - 1639 roku: Hans von Ohm;
• do 1649 roku: Wenzel von Gaffron;
• do 1663 roku: Melchior von Gaffron;
• cesarski rotmistrz Gottfried von Huhn und Neutzendorff;
• do 1710 roku: Rudolf Ferdinand von Huhn und Neutzendorff (syn w/w Gottfrieda);
• do 1725 roku: Georg Sigismund von Franckenberg und Ludwigsdorff, którego żona Barbara Juliane pochodziła z rodu von Huhn;
• 1725 - 1727 roku: Juliane Sophia von Franckenberg (córka w/w Georga S. i Barbary J. von Franckenberg), żona Gottiieba Augusta von Franckenberg;
• od 1727 roku: Pauł Wenzel von Salisch und Rasengrieff (kupił wieś od poprzednich właścicieli za 25000 śląskich talarów);
• około pół. XVIII wieku: von Salisch;
• od 1750 roku: Nicol Kari Emst hrabia von Salisch (objął majątek za 20000 Reichstaler);
• 1787 roku: Landeshauptmann (odpowiednik polskiego starosty) hrabia von Salisch;
• 1809 - 1814 roku: Ernst hrabia von Salisch (przejął majątek od współspadkobierców poprzedniego właściciela - jego ojca - za 50000 talarów);
• 1814 roku: starościna, pani Gottiiebe Sophie Erdmut hrabina von Salisch, z domu vonSchimonska (matka w/w Emsta; kupiła majątek za 40000 Reichstaler);
• od 26. II 1822 roku: córka w/w, Frau Hauptmann Friederike Emestine Sophie Erdmut, z domu hrabina von Salisch;
• 1830 roku: kapitanowa von Sichart, z domu hrabina von Salisch;
• od 1836 roku: kapitan w stanie spoczynku Johann Wilhelm Theodor Sichart von Sichartshofen (kupił dobra za 30209 Reichstaler );
• 1845 roku: Kari Fischer;
• 1852 - 1853 roku: Heinrich Fischer (kupił dobra za 64300 Reichstaler);
• 1853 - 1890 roku: Johann Albert Rusche (zapłacił za Dalbersdorf 87000 Reichstaler);
• 1890 -1905 roku: spadkobiercy w/w J. A. Rusche'go;
• 1905 -15. X 1906 roku: Franz Tresp oraz jego żona Wanda z domu Salzmann;
• 15.X 1906 - 19.X 1906 roku: kapitan Henrich Berger-Landefels;
• 19.X 1906 - 13. VII 1907 r.: Rupertus von Raabe;
• 13.VII 1907, 1912 roku: hrabia Viktor von Czamecki;
• 1912 roku: doktor prawa hrabia Victor von Czarnecki a. Herrsch. Gogolewo (Posen); pełnomocnik: Stanislaus von Czamecki;
• 1926 roku: Herbert Kinkel;
• 1930, 1937 roku: spadkobiercy Herberta KinkeFa, pełnomocnicy: pani Martha Kinkel, z domu Fontane, w Berlinie oraz nadinspektor Arhur Schlinke;
• 1937 roku: gospodarstwo kmiece: Luise Baum.

Historia wsi i dóbr

1305 rok

Dalborowice wymieniane są jako nowo założona wieś o nazwie Elgoth Daleborii. Sugeruje ona, że ta nowopowstała osada zwolniona była z podatków. Wieś nie była lokowana na prawie niemieckim.

1400 rok

W Dalborowicach istnieje kościół. Jego proboszczem jest Nikolaus Tannenfeld.

1411 rok

Dokument księcia Konrada Oleśnickiego wspomina lenno kościelne w Dalborowicach pół. XVI wieku. Kościół przechodzi w ręce protestanckie i traci swą samodzielność. Jego patronem był św. Wawrzyniec, a rocznicę poświęcenia kościoła obchodzono w niedzielę po dniu św. Wawrzyńca (10 sierpnia), także w czasie, gdy należał do protestantów.

1622 rok

Kościół w Dalborowicach jest filią parafii w Radzowicach. Obejmuje swym zasięgiem także Bogusławice oraz Gronowice. Wszystkie trzy wsie płaciły dziesięcinę pastorowi z Radżowie.

1629 rok

Kościół zwrócono katolikom i włączono do parafii w Trębaczowie (gmina Perzów).

1634 rok

Wzmianka o wygłoszeniu niedzielnego kazania w tutejszym kościele przez pastora Smoliusa z Radżowie.

1654 rok

Ostateczny zwrot kościoła katolikom. Jeszcze przed tą datą spłonęły zabudowania probostwa. Nie odbudowano ich, gdyż w międzyczasie zaginął majątek, stanowiący uposażenie parafii.

1666 rok

Drewniany budynek kościoła jest w opłakanym stanie, także technicznym. W ołtarzu znajdują się trzy figury: Najświętszej Marii Panny, św. Barbary oraz św. Wawrzyńca. Na wieży wiszą dwa dzwony. Nabożeństwa filialne odbywają się raz w miesiącu. Niestety, nie doprowadzono do kapitalnego remontu budynku.

1721 rok

Kolejna notatka o fatalnej kondycji kościoła. Brak w nim kielicha oraz innych paramentów; od dawna nie odprawia się regularnie nabożeństw.

1742 rok

W tym roku po raz ostatni w kościele odprawiono nabożeństwo. Wkrótce potem kościół zamknięto ze względu na zły stan techniczny i sprzedano na rozbiórkę. Kwotę ze sprzedaży za zgodą proboszcza z Trębaczowa złożono na procent. Z obejścia kościelnego zachowała się jedynie dzwonnica.

1787 rok

Dalborowice są wsią szlachecką z dwoma folwarkami. Jeden z nich jest folwarkiem rolnym i nazywa się Neuguth. Usytuowana jest przy nim owczarnia i 3 mieszkania oficjalistów.

1829 rok

Majątek kościoła w Dalborowicach wynosił 350 Reichstalarów i 28 srebrnych groszy. Wydatkowano zeń 120 Reichstalarów na remont probostwa w Trębaczowie oraz ponad 220 Reichstalarów na budowę dzwonnicy na cmentarzu w Dalborowicach w 1832 r.

1830, 1845 rok

Dalborowice wymieniane są jako wieś. Należy do niej Neuguth - leżący poza wsią folwark. Z istniejącego niegdyś w Dalborowicach zespołu filialnego kościoła katolickiego pozostał jedynie cmentarz (prawdopodobnie wielowyznaniowy).

1893 rok

Zarządzeniem władz kościelnych z dnia 6 października tego roku, potwierdzonym przez władze państwowe 20 kwietnia 1894 r. filialną gminę kościelną w Dalborowicach przeniesiono do Dziadowej Kłody. Majątek kościelny przekazano w 1894 r. Składały się nań: stary cmentarz, zamknięty dla pochówków 30 listopada 1879 r., stojąca na nim drewniana dzwonnica z dwoma dzwonami oraz kapitał w postaci listu zastawnego i książeczki oszczędnościowej.

1912 rok

W Dalborowicach istnieje majątek rycerski z folwarkiem Neugut. Okręg Syców. We wsi nadal nie ma szkoły. Sześćdziesięcioro katolickich dzieci pobiera naukę religii w ramach zajęć szkolnych prowadzonych przez nauczycieli z Dziadowej Kłody.

1930 rok

W Dalborowicach znajduje się majątek rycerski z folwarkiem Neugut. Majątki rycerskie: Bogusławice Bogusiawitz oraz Wygoda Eichgrund zostały - każdy z osobna - wydzielone przez Śląskie Towarzystwo Ziemskie Schlesische Landgesellschaft.

1937 rok

W Dalborowicach istnieje majątek rycerski z folwarkiem Neugut oraz, należący do innego właściciela, majątek kmiecy.

Układ przestrzenny miejscowości. Stan zachowania:

Położenie i obecny układ przestrzenny miejscowości:

Dalborowice sąjednodrożnicą o osi północ - południe. Od zachodu tereny wsi ogranicza rzeczka Widawa. We wsi znajdują się 3 dawne majątki: po zachodniej stronie drogi zespół pałacowo-parkowy z folwarkiem (zespół I), usytuowany na niewielkim wzniesieniu; od drogi oddziela go nieduży teren zadrzewiony; naprzeciw niego, po wschodniej stronie drogi drugi folwark (zespół II); na południe od nich, po zachodniej stronie drogi trzeci folwark z zespołem pałacowo-parkowym (zespół III). Zabudowa wiejska jest nieregularna, luźna.

Kolonia Dalborowice

Stanowi ją zespół kilku zagród przy ul. Leśnej oraz luźno rozrzucone, pojedynczo i w układach bliźniaczych, zagrody przy ul. Polnej i Długiej. Część z nich: zagrody bliźniacze nr 2 i 4, 6 i 8, 10 i 12 przy ul. Długiej oraz pojedyncza przy ul. Polnej 4 posiadają liczne wspólne ce­chy: usytuowanie budynków na działce oraz ich formę zewnętrzną, wskazującą na budowę według jednego projektu. Sugeruje to, że działki te oraz ich zabudowa powstały w wyniku parcelacji gruntów dawnych majątków oraz akcji zorganizowanej sprzedaży w latach 30-tych XX w.

Rozwój układu przestrzennego miejscowości

Około pół. XVIII wieku. W miejscu obecnych Dalborowic są dwie wsie: Dalborowice i Bogusławice (por. opracowanie dla tej miejscowości).

Wieś jednodrożna z zabudową zagrodową, dość zwartą. W części północnej wsi, po zachodniej stronie drogi usytuowany jest folwark z obudowanymi czterema bokami oraz siedzibą szlachecką. Przy skrzyżowaniu z drogą do Radżowie zlokalizowany jest kościół.

Po zachodniej stronie wsi, mniej więcej równolegle do drogi wiejskiej płynie ciek. Usytuowane są na nim dwa młyny: jeden na zachód od kościoła, drugi na północnym krańcu wsi.

Na południowy wschód od wsi, przy przedłużeniu traktu z Radżowie, na skraju kompleksu leśnego znajduje się folwark Neugutt f.w. z prostokątnym majdanem otoczonym czterema budynkami. 1829 r.

W miejscu obecnych Dalborowic są dwie wsie: Dalborowice i Bogusławice (por. opracowanie dla tej miejscowości).

Północna część wsi Dalborowice ma charakter jednodrożnicy z dominującym założeniem folwarczno-parkowym, położonym po zachodniej stronie drogi i połączonym z nią niedługim dojazdem. Sam folwark posiada dość rozległy, kwadratowy majdan ze znaczną zabudową przy zachodnim i południowym boku. Do południowego boku przytyka teren z regularnym zadrzewieniem. Od zachodu przytyka doń i do folwarku prostokątny (w przybliżeniu) teren zielony, podzielony na cztery nierówne kwatery przez krzyżujące się ścieżki. Od zachodu ten obszar „opiera się" o strumień. Usytuowane są na nim dwa młyny: na północ od folwarku oraz na południowy zachód od folwarku.

W miejscu dawnego Neugutt f.w. znajduje się Dalbersdorfer Yw.: niewielki zespół składający się z dwóch gospodarstw. 1932 r.

Dalborowice mają obecną postać - nie ma już Bogusławie, stanowią one część Dalborowic.

Dominującym jest układ jednodrożny. Na zachód od drogi wiejskiej wije się rzeczka Weide, dalej na zachód od niej zaznaczona jest Alte Weide. We wsi znajdują się trzy majątki:

w części północnej dwa, położone po przeciwnych stronach drogi oraz trzeci, zlokalizowany na południe od nich, po zachodniej stronie drogi.

Pierwszy zespół jest odsunięty nieco na zachód od drogi, posiada duży prostokątny majdan, obudowany z trzech stron. Czwartym bokiem, północnym, przytyka do wydzielonego obszaru - prawdopodobnie ogrodów. Przy potudniowo-wschodnim narożniku znajduje się niewielki, owalny cmentarz.

Drugi majątek to regularne założenie z prostokątnym majdanem, obudowanym z wszystkich stron.

W trzecim zespole znajduje się prawie kwadratowy majdan obudowany z trzech stron. Czwarty bok, północny pozostaje niezabudowany. Przytyka doń park, w którym znajduje się pojedynczy budynek, wyraźnie odsunięty od północnego boku folwarku.

Nieregularna zabudowa wiejska sytuuje się głównie w sąsiedztwie majątków. Na południe od trzeciego z majątków zabudowa ma charakter luźny, nieregularny. Dalej, w kierunku na Wygodę, po zachodniej stronie drogi usytuowanych jest regularnie kilka obejść, sugerujących jednorodną kolonię domków robotniczych.

Na wschód od wsi znajdują się: Marthahof oraz, na północny wschód od niej, folwark Vw. Neuguth. Marthahof: to niewielka osada zlokalizowana po zachodniej strome skrzyżowania dwóch bocznych dróg, z dominującym zespołem, złożonym z dwóch dużych, równolegle usytuowanych budynków i kilku mniejszych między nimi a drogą. Vw. Neuguth. to pojedynczy folwark z prostokątnym majdanem obudowanym z wszystkich stron. Od południa jeden duży budynek zajmujący cały bok majdanu; przy pozostałych mniejsze budynki.

Stan zachowania układu przestrzennego i jego elementów składowych:

Zachowany jest zasadniczy układ wsi oraz wszystkie trzy zespoły dworskie.

Zespół folwarczny I:

usytuowany jest na niewielkim wzniesieniu; od drogi oddziela go nieduży teren zadrzewiony. Zachowane są trzy skrzydła zabudowy.

Zespół folwarczny II:

zachowana jest dyspozycja przestrzenna folwarku, lecz jedynie skrzydło północno-zachodnie (dwa budynki mieszkalne, nieco przebudowane; od drogi) i południowo-zachodnie (stodoła) zachowały pewne cechy stylowe.

Zespół dworski III:

z pałacem. Zachowane są wszystkie elementy składowe założenia: pałac, park oraz folwark. Pałac użytkowyn jest jedynie częściowo jako mieszkanie dla jednej rodziny oraz biura. Część pałacowe - parkowa oddzielona jest od folwarku ogrodzeniem. Zachowane są wszystkie skrzydła zabudowy, lecz na północnym narożniku zlokalizowano budynek mieszkalny o charakterze bloku (dwukondygnacyjny z prawie płaskim dachem). Wejście usytuowano w południowo-zachodniej elewacji, od strony zabudowy (w tym miejscu budynek ten powinien się łączyć z zabudową folwarczną).

Dawny folwark Neugut, obecnie PGR Folwark, ma zachowaną jedynie dyspozycję przestrzenną. Budynki nie posiadają cech stylowych. Na majdanie zlokalizowane są niewielkie obiekty.

Dawna osada Marthahof to obecnie część Kolonii Dalborowice - niewielka osada przy ul. Leśnej. Jej budynki nie posiadają cech zabytkowych.

Ustalenia konserwatorskie:

Obiekty i obszary w rejestrze zabytków:

Pałac i park wpisane do rejestru zabytków pod numerem 658 decyzją z dnia 14. XII 1992 roku.