Ogólna Charakterystyka Gminy

Charakterystyka topografii gminy.

Gmina położona jest w prawie płaskim terenie, jedynie na wschodzie znajduje się niewielkie wzniesienie w okolicy przysiółka Wygoda. Urozmaicenie stanowią masywy leśne oraz liczne aleje, stanowiące charakterystyczny składnik krajobrazu gminy.

Jeszcze na mapie Wredego z ok. pół. XVIII w. na omawianym obszarze istnieje wiele cieków wodnych, nierzadko łączących całe ciągi stawów. Na strumieniach sytuowano młyny wodne. System młynów wodnych uzupełniały wiatraki - młyny. Gdzieniegdzie rozwijała się hodowla ryb. Obecnie zbiorników wodnych jest znacznie mniej i nie odgrywają one tak znacznej roli w krajobrazie gminy. Istotnym elementem pozostały natomiast cieki wodne, gdyż zaważyły one na układzie planistycznym wielu miejscowości.

Jak wspomniano wyżej, istotnym elementem krajobrazowym są lasy, pozostałości masywów leśnych pokrywających niegdyś większość tego terenu. Stanowiły one o gospodarce tego regionu: aż do 1939 r. lasy rębne zajmują największą powierzchnię wszystkich majątków. Rozwija się też związany z nimi przemysł obróbki drewna - różnego rodzaju tartaki.

Osadnictwo pradziejowe i średniowieczne 

Na terenie gminy Dziadowa Kłoda stwierdzono 75 stanowisk archeologicznych zawierających materiały zabytkowe sklasyfikowane często w różnych jednostkach chronologiczno-kulturowych. W związku z tym liczba zarejstrowanych faktów archeologicznych wynosi 86. Na mapie w skali l : 10 000 zlokalizowano 49 stanowiska. Reszta tj. 26 stanowisk umieszczona została w wykazach sporządzonych dla poszczególnych obrębów i zaopatrzona w nagłówek „bez lokalizacji". Są to stanowiska, o których wiadomo jedynie, że leżą w obrębie danej miejscowości.

Najstarsze ślady osadnictwa na terenie gminy Dziadowa Kłoda pochodzą ze środkowego okresu epoki kamienia - mezolitu (ok. 8300 - 4500 p.n.e.). Są to pojedyncze znaleziska wyrobów krzemiennych. Ze starszego okresu epoki kamienia - paleolitu - brak jest jakichkolwiek znalezisk. Natomiast z młodszego okresu tej epoki - neolitu (ok. 4500 - 1800 p.n.e.) - pochodzi jedna osada. Stosunkowo duża liczba stanowisk związana jest z epoką brązu (ok. 1800 - 700 p.n.e.) i okresem halsztackim (ok. 700 - 400 p.n.e.) reprezentowaną głównie przez kulturę łużycką w postaci 9 osad, 7 cmentarzysk płaskich i 3 cmentarzysk kurhanowych.

Z okresu lateńskiego (ok. IV -1 w. p.n.e.) pochodzi tylko jedno cmentarzysko. Natomiast nieco liczniej (4 osady) reprezentowana jest kultura przeworska z okresu wpływów rzymskich (I -IV w. n.e.). Brak jest zupełnie znalezisk z następnego okresu pradziejów - wędrówek ludów (V -VI w. n.e.).

Natomiast z okresu wczesnego średniowiecza (VII - l. pot. XIII w. n.e.) pochodzą dwie osady. Porównywalna do kultury łużyckiej liczba osad (11) pochodzi z okresu późnego średniowiecza (ok. 2. pół. XIII - XV w. n.e.). Z okresu tego pochodzą także trzy naziemne formy osadnicze - grodziska, z czego jedno jest tylko domniemane, a dwa funkcjonowały także w okresie nowożytnym.

Przedstawiony powyżej obraz osadnictwa gminy Dziadowa Kłoda jest niepełny. Jak do tej pory w omawianej gminie nie wykonano żadnych badań metodą prospekcji powierzchniowej w ramach Archeologicznego Zdjęcia Polski. Brak także systematycznych badań archeologicznych. Jedynie w ostatnim czasie przeprowadzono kilka badań ratowniczych związanych z różnymi inwestycjami. Dlatego też przedstawiony powyżej obraz osadnictwa nie może być uważany nawet za orientacyjnie dający pogląd na tę sprawę. Należy go raczej traktować jako przegląd poszczególnych znalezisk. Niewątpliwie ulegnie on zmianie w momencie podjęcia powierzchniowych penetracji weryfikacyjno-poszukiwawczych Archeologicznego Zdjęcia Polski oraz w wyniku nowych odkryć i badań archeologicznych. W związku z tym należy się liczyć z koniecznością cyklicznego uaktualniania danych.

Historia Gminy Dziadowa Kłoda 

Gmina Dziadowa Kłoda w swym obecnym kształcie powstała dopiero po 1945 r. Do tego czasu wsie, wchodzące obecnie w jej skład, leżały w obrębie oddziaływania dwóch ośrodków:

Sycowa oraz Oleśnicy. Do księstwa, a później okręgu oleśnickiego należała południowo -zachodnia część gminy z Dziadów Mostem, Radzowicami oraz układem Lipka-Miłowice-Gołębice. Pozostałe wsie i przysiółki zaliczane były do Ziemi Sycowskiej, potem Wolnego Państwa Stanowego Syców, a przed 1945 r. okręgu sycowskiego.

Po 1945 r. powstaje gmina Dziadowa Kłoda i zostaje włączona do powiatu sycowskiego. Wraz z nim należy do województwa wrocławskiego. Od l stycznia 1975 r. do 31 grudnia 1998 r. wchodzi w skład województwa kaliskiego, by od l stycznia 1999 r. stać się częścią województwa dolnośląskiego ze stolicą we Wrocławiu.

Rozmieszczenie zabudowy - układy osadnicze

Osadnictwo na terenie gminy ma charakter niejednolity, ale są to osady skupione o określonych granicach, sytuujące się wzdłuż dróg. Brak jest osady o typie miejskim.

Charakterystyczne i warte zachowania są układy widlicowe, powstałe wzdłuż cieków wodnych i ciągnące się przez kilka wsi: Stradomie: Wierzchnia (położona w innej gminie). Nowa i Dolna oraz Lipka, Miłowice i Gołębice.

Interesujący układ posiadają Radzowice: obecnie są wielodrożnicą, lecz w części południowo-wschodniej istnieje także układ widlicowy wzdłuż cieku wodnego, typowy dla wymienionych powyżej wsi. W północno-zachodniej części Radżowie czytelne są natomiast ślady planu szachownicowego - być może efekt świadomego wytyczenia tej części wsi.

W wielu miejscowościach znajdują się (lub znajdowały) zespoły dworskie z parkami i folwarkami. Niestety, wiele z nich uległo po 1945 r. daleko idącej degradcji.

Przeważa w nich zabudowa luźna, nierzadko rozproszona i bardzo nieregularna.

Typy i charakterystyka zabudowy 

Zabudowa pochodzi głównie z końca XIX w. oraz l. pot. XX w. Są to najczęściej budynki parterowe, z dwuspadowymi dachami, urozmaiconymi nierzadko naczółkami lub wystawkami. Wśród pokryć dachowych dominuje dachówka ceramiczna. Ściany murowane są z cegły, tynkowane lub nie.

Spotykane są następujące układy budynków :

• zagrody, składające się zazwyczaj z budynku mieszkalnego, l lub 2 budynków gospodarczych, stodoły i prostokątnego podwórka między nimi;
• obejścia gospodarskie, składające się z domu mieszkalnego oraz niewielkiego budynku gospodarczego.

Zagrody komponowane są na dość dużych działkach i przeważa w nich zabudowa luźna, budynki stawiane są osobno. Między poszczególnymi zagrodami i obejściami istnieją pustki, nawet w układach osadniczych, które można uznać za określone i skupione.

Bibliografia

1. Fischer Ch. F.: Geographisch-statistisches Handbuch uber Schlesien und die Grafschaft Glatz; Breslau-Jauer 1818 r.
2. Franzkowsky J.: Geschichte der Freien Standherrschaft der Stadt und Landratlichen Kreises Gross Wartenberg, Gross Wartenberg 1912
3. Knie J.: Alphabetisch-statistisch-topographische (Jbersicht der Dórfer, Becken, Stadte und anderen Orte der kónigliche Preussische Provinz Schlesien, Breslau 1845 [K. 1845, s. ]
4. Lutsch H.: Yerzeichnis der Kunstdenkmaler der Provinz Schlesien, Bd II, Die Kunst­denkmaler der Landkreise des Reg.- Bezirks Breslau, Breslau 1889
5. H. Neuling: Schlesiens Kirchorte und ihre kirchlichen Stiftungen, Breslau 1902
6. Pastorf M.: Schlesisches Giiter - AdreBbuch, Breslau 1873
7. Schlesisches Guter-AdreBbuch.Yerzeichnis samtlicher Rittergueter und selbstandigen Gutsbezirke, fowie der grósseren Landgtiter der Provinzen Nieder- und Oberschlesien Breslau 1891,1912,1926,1937
8. Zimmermann F. A.: Beytrage żur Beschreibung von Schlesien, Brieg t. IV 1785; t. VII 1787

Na podstawie wyżej wymienionej bibliografi zostały również opracowane opisy poszczególnych miejscowości Gminy Dziadowa Kłoda opracowane w Wytycznych konserwatorskich zagospodarowania przestrzennego do studium uwarunkowań i kierunków Gminy Dziadowa Kłoda. 

Wszystkie materiały udostępnione dzięki uprzejmości Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków we Wrocławiu.