Dziadów Most

Położenie

Miejscowość sołecka, jedna z mniejszych na terenie gminy Dziadowa Kłoda, położona przy drodze lokalnej łączącej Gaszowice z Lipką. Wieś leży nad strumieniem Miłka, który jest dopływem Widawy. W 1955 r. władze powiatu sycowskiego dążące do zwiększenia jego powierzchni, doprowadziły do przekazania kilku miejscowość wraz z Dziadowym Mostem z powiatu oleśnickiego do powiatu sycowskiego.

Stanowiska archeologiczne

Na terenie wsi w 1931 r. dokonano luźnych znalezisk archeologicznych. Były to przedmioty z epoki kamiennej, m. in. grot kamienny i fragmenty naczyń glinianych. Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1266 r., w której została użyta nazwa Villa Alberti (wieś Alberta). Pierwotna, niemiecka nazwa wsi nawiązywała prawdopodobnie do imienia właściciela (w dokumencie łacińskim Villa Alberti) i niemieckim z 1419 r. Albrechtisdorff. W następnych wiekach pojawia się w dokumentach nazwa Ulbersdorf, która przetrwała aż do 1945 r. Krótko po wojnie stosowano nazwę Ułanów, ale porzucono ją. Dzisiejsza nazwa wsi nie ma uzasadnienia historycznego.

Właściciele

Nazwiska właścicieli są regularnie wymieniane w dokumentach od XVI w. Były to m.in. rody von Kockriz, von Dyhm, von Dyrhn, von Mossner.

Parafia

W 1622 r. wieś Dziadów Most podlegała parafii ewangelickiej w Radzowicach. W połowie XVIII w. właściciel Dziadowego Mostu baron Hans Friedrich von Dyrhn współfinansował wraz z Konradem Adolfem von Dyrhn z Radzowic budowę nowego kościoła w tej wsi. Katolicy zamieszkali w Dziadowym Moście byli mniejszością i mieli swoją parafię w Szczodrowie. W 1885 r. we wsi mieszkało 284 ewangelików, 163 katolików i 4 osoby wyznania mojżeszowego.

Szkoła

Istnienie szkoły odnotowane zostało w końcu XVIII w. (1785 r.). W XIX w. istniała tu szkoła ewangelicka z jednym nauczycielem. Po II wojnie światowej istniała we wsi pełna, 7-klasowa szkoła podstawowa. Obecnie dzieci są dowożone do klasy zerowej i szkoły podstawowej w Miłowicach.

Areał, hodowla, drzewostan i rzemieślnictwo

W połowie XVIII wieku we wsi był folwark, młyn wodny, 2 wiatraki. W połowie XVIII w. we wsi i folwarku hodowano 36 koni. W 1891 r. majątek szlachecki liczył ogółem 648 ha, w tym grunty orne – 307 ha, łąki – 79 ha, lasy – 227 ha, wody (stawy) – 8 ha oraz siedliska ludzkie (zagrody) – 17 ha. Według spisu z 1900 r. we wsi wraz z majątkiem było 5 uli, 286 jabłoni, 238 grusz, 958 śliw oraz 748 drzew wiśni. Spisy dokonywane w XX w. nie wykazały większych zmian w areale i przeznaczeniu gruntów rolnych w majątku. W 1912 r. majątek miał ogółem 660 ha, z tego grunty orne przypadało – 310 ha, łąki – 79 ha, stawy – 5 ha, lasy – 227 ha, siedliska ludzi (zagrody) – 39 ha. Dane z 1937 r. zawierają następujące liczby: majątek ogółem: 651 ha, grunty orne – 238 ha, łąki – 84 ha, pastwiska – 13 ha, stawy – 9 ha, lasy – 278 ha, ogrody – 9,5 ha. W 1830 i 1877 r. odnotowano istnienie we wsi gorzelni, browaru, młyna wodnego i młyna-wiatraka. Jeden folwark znajdował się we wsi i jeden poza wsią. We wsi znajdowała się leśniczówka. W 1845 r. w folwarku hodowano 800 merynosów i 125 sztuk bydła. Według spisu z 1891 r. w miejscowym majątku było 31 koni, 43 sztuki trzody chlewnej, 135 sztuk bydła w tym 47 krów oraz 450 owiec. W XX w. w majątku prowadzona była głównie hodowla bydła. Już w połowie XVIII w. we wsi działała cegielnia. Obecnie w Dziadowym Moście zarejestrowane są następujące prywatne podmioty gospodarcze: handel – 1 i firmy budowlane – 1. We wsi działa OSP.

Ludność

W 1845 r. odnotowano tutaj działalność 18 rzemieślników i 3 kupców oraz już wcześniej istniejącej we wsi gospody. Według opisu miejscowości z połowy XVIII w. we wsi było 7 kmieci oraz 18 zagrodników i chałupników. W 1785 r. wieś zamieszkiwało 177 ludzi w tym 9 kmieci i 25 zagrodników. W XIX w., w 1830 r., wieś liczyła 392 mieszkańców, w 1845 r. – 462 mieszkańców. W 1871 r. w 80 domostwach we wsi zamieszkiwało 370 mieszkańców, w tym 359 ewangelików, zaledwie 4 katolików oraz 6 żydów, a także 2 osoby kalekie. Spis dokonany w tym samym roku w majątku wykazał 35 domostw, 140 mieszkańców (122 ewangelików i 18 katolików). Po zakończeniu II wojny światowej władze w ramach represji stosowanych wobec ludności łemkowskiej podczas akcji Wisła, skierowały do wsi Dziadów Most (wtedy w gminie Wabienice powiat oleśnicki) 3 rodziny (13 osób). W 1990 r. miejscowość liczyła 262 mieszkańców i w kolejnych odpowiednio: 1995 r. – 248, 2000 r. – 262, 2005 r. – 259. Na koniec 2010 r. miejscowość liczyła 257 mieszkańców.

Zabytki

Do rejestru zabytków został wpisany pozostający w ruinie, kiedyś okazały, jeden z piękniejszych, pałac właścicieli.

Opracowanie: Stanisław Chowański