Dalborowice oraz Folwark (Nowiec), Kolonia Dalborowice, Wygoda

Dalborowice to duża wieś sołecka położona przy drodze z Sycowa do Namysłowa. Przez wieś przepływa rzeka Widawa. W przeszłości na obszarze południowej części dzisiejszych Dalborowic znajdowała się wieś Bogusławice, w niektórych źródłach nosząca nazwę Ołbin. W 1937 r. wieś Bogusławice przyłączono do Dalborowic i oficjalnie przestała istnieć. W pewnym oddaleniu od Dalborowic i Bogusławic był kiedyś położony majątek Nowiec (Neuguth), nazwany też Folwarkiem oraz Marthahof, niewielka osada zlokalizowana na wschód od Dalborowic, po zachodniej stronie skrzyżowania dwóch polnych, bocznych dróg. Kolonię Dalborowice stanowi zespół kilku zagród oraz zagrody luźno rozrzucone, pojedynczych i w układach bliźniaczych, powstałe w wyniku parcelacji gruntów dawnych majątków oraz akcji zorganizowanej sprzedaży w latach 30. XX w. Na południe od Dalborowic i Bogusławic znajduje się Wygoda (Eichgrund), dziś przysiółek położony przy skrzyżowaniu drogi Syców – Namysłów z drogą do Gołębic. Przez Dalborowice, Bogusławice i Wygodę płynie Widawa. Wygoda w XVIII – XIX w. miała status wsi.

Stanowiska archeologiczne

Na terenie Dalborowic w dzisiejszych granicach w czasach niemieckich odkryto wiele cennych znalezisk archeologicznych. Pierwsze pochodzą z końca XIX w., zaś następne z XX w. (do 1945 r.). Znaleziono wtedy cmentarzysko ciałopalne z epoki brązu, wiele naczyń glinianych oraz przedmioty z brązu. W 1925 r. podczas badań systematycznych odkopano osadę wczesnośredniowieczną, a w latach następnych cmentarzysko z okresu kultury łużyckiej. Równie bogate znaleziska pochodzą z terenu Bogusławic oraz Wygody. Odkryto tu ślady dawnego osadnictwa oraz liczne przedmioty (naczynia gliniane, ozdoby, brązowa siekierka i in.) oraz groby szkieletowe. Pierwsza pisana wzmianka o miejscowości pochodzi z 1305 r. i została zamieszczona w Liber fundationis biskupstwa wrocławskiego. W dokumentach z lat 1372 – 1376 pojawiło się nazwisko właściciela Peczko z Daleborowicz.

Wieś była lokowana na prawie niemieckim

Pierwsza wzmianka o wsi Bogusławice znalazła się dokumencie z 1305 r., gdzie wymieniono jej nazwę. Pierwszym, wymienionym właścicielem był Lutko. O istnieniu wsi Wygoda dowiadujemy się z dokumentów pochodzących z XVIII w. Pojawiają się wtedy w nich nazwiska właścicieli Wygody (von Dresky i von Frankenberg). W 1787 r. w Dalborowicach, które były wsią szlachecką, wymienia się dwa folwarki. Jeden z nich był folwarkiem rolnym i nazywał się Neuguth (Folwark). Pierwotna nazwa wsi Elgotha Dalebori, czyli ligota (wolnizna) Dalebora pojawiła się we wspomnianym dokumencie z 1305 r. Słowo Elgotha (lgota, ligota, wolnizna) oznaczało osadę lub miejscowość zwolnione od podatków i często stawało się ich pierwotną nazwą. Niemiecka nazwa wsi Dalbersdorf była wtórna i podobnie jak w przypadku nazwy łacińskiej, pochodziła od słowiańskiego imienia Dalbor. Nazwa niemiecka Bogusławice jest zniekształconym zapisem fonetycznym nazwy polskiej, pochodzącej od imienia Bogusław, a może Boguchwał. Należałoby ją przetłumaczyć jako Bogusławice, a tę najwcześniejszą jako Boguchwałowo. Nazwa niemiecka Eichgrund odnosząca się do Wygody oznacza w wolnym przekładzie Dąbrowę. Dzisiejsza nazwa polska nie ma uzasadnienia historycznego.

Właściciele

Majątki Dalborowice, dawne Bogusławice i Wygoda miały wielu właścicieli. Dalborowice należały m.in. rodu von Gaffron, znanego w okolicach Sycowa i Oleśnicy rodu von Franckenberg, rodu von Salisch, a w końcu XIX i początku XX w. znalazły się w posiadaniu pochodzących z Poznańskiego szlacheckich rodzin Czarneckich i Karłowskich. Pan Karłowski opowiadał się za przyłączeniem powiatu sycowskiego do Polski po zakończeniu I wojny światowej. Ostatnimi właścicielami dóbr w Dalborowicach był od 1926 r. Herbert Kinkel i następnie w latach 1930 i 1937 jego spadkobiercy: Martha Kinkel z domu Fontane z Berlina oraz Arthur Schlinke. W 1937 r. majątek przeszedł w ręce Luise Baum. Pierwszym wymienionym w dokumencie z 1305 r. właścicielem Bogusławic był Lutko, a w końcu XIV w. Peczko Crompusch. W XVI – XVII w. wieś była m. in. w rękach rodów von Rohr i von Salisch, zaś w XIX w. – von Zedlitz i von Hoffmann. W 1930 r. majątek Bogusławice został podzielony przez Śląskie Towarzystwo Ziemskie. Majątek Wygoda (Eichgrund), wcześniej należący do Bogusławic, dopiero w 1727 r. stał się samodzielnym majątkiem. Wygoda w XVIII w. była m. in. w rękach rodziny von Franckenberg, a w XIX i XX w. była własnością rodziny von Loeben, potem lekarza doktora medycyny Heinricha Jacobsona, Ernsta Friedricha Hoppe, barona von Loben, podporucznika Ernsta Wilhelma Schuberta i przez dziesięciolecia rodu Hoffmann i spadkobierców.

Parafia

Istnienie kościoła w Dalborowicach i nazwisko jego proboszcza Nikolausa Tannenfelda odnotowano w dokumencie z 1400 r. W XVI w. kościół przeszedł w ręce protestanckie i przestał pełnić funkcję świątyni parafialnej. Patronem kościoła był św. Wawrzyniec, także w czasie, gdy należał do protestantów. W XVII w. kościół w Dalborowicach był filią parafii protestanckiej w Radzowicach i obejmował swym zasięgiem Bogusławice oraz Gronowice. Wymienione wsie płaciły dziesięcinę pastorowi z Radzowic. Do katolików budynek kościelny powrócił w 1629 r. i został włączono do parafii w Trębaczowie. W tamtych czasach drewniany budynek kościoła był w opłakanym stanie technicznym. Nabożeństwa w kościele filialnym odbywały się raz w miesiącu. W XVIII w. fatalna dotąd sytuacja kościoła ulegała dalszemu pogorszeniu. W 1742 r. w kościele odprawiono ostatnie nabożeństwo. Wkrótce potem kościół zamknięto. W XIX w. katolicy udawali się na nabożeństwa do Trębaczowa, a od końca XIX i w XX w. do Dziadowej Kłody. Ewangelicy należeli do parafii w Radzowicach, wtedy należących do powiatu oleśnickiego. Cmentarz w Dalborowicach zamknięto dla pochówków 30 listopada 1879 r. Katolicy z Bogusławic i Wygody, do czasu zlikwidowania świątyni, uczęszczali do kościoła w Dalborowicach, następnie należeli do parafii i kościoła w Trębaczowie, a po utworzeniu parafii i wybudowaniu kościoła, do Dziadowej Kłody. Ewangelicy z obu miejscowości należeli do bardzo rozległej parafii w Radzowicach (ewangelicy, mieszkańcy Wygody przez krótki czas należeli do kościoła w Miłowicach).

Szkoła

Pierwotnie szkoła ewangelicka znajdowała się w Bogusławicach, potem w 1790 r. została przeniesiona do Dalborowic. Niedługo potem trzy wsie Dalborowice, Bogusławice i Wygoda utworzyły stowarzyszenie szkolne. W XVIII w. w szkole w trzech klasach uczyło dwóch nauczycieli. W następnych latach dzieci z Bogusławic i Wygody uczyły się w Dalborowicach. W 1876 r. wybudowano nowy, okazały budynek szkolny. Były w nim dwie klasy szkoły ewangelickiej i pracował jeden nauczyciel. W 1912 r. sześćdziesięcioro dzieci z rodzin katolickich pobierało naukę religii w ramach zajęć szkolnych prowadzonych przez nauczycieli z Dziadowej Kłody. W latach 30. XX w., w ramach programu Osthilfe (pomoc dla Wschodu) wybudowano w Dalborowicach nowoczesny, istniejący do dziś obiekt szkolny. Sześćdziesięcioro katolickich dzieci pobierało naukę religii w ramach zajęć szkolnych prowadzonych przez nauczycieli z Dziadowej Kłody. Po zakończeniu II wojny światowej we wsi działała pełna, tj. najpierw 7-klasowa i następnie 8-klasowa szkoła podstawowa. W 1971 r. w pobliżu szkoły wybudowano dom mieszkalny dla dwóch rodzin nauczycielskich. Po dokonanych zmianach w organizacji szkolnictwa obecnie istnieje zespół szkół, który tworzą szkoły podstawowe w Dziadowej Kłodzie i Dalborowicach. Do gimnazjum uczniowie uczęszczają do Dziadowej Kłody.

Budynki, rzemieślnicy i hodowla

W połowie XVIII w. kroniki odnotowały, że w folwarku w Dalborowicach istniał młyn wodny. Jeszcze w tym samym wieku pisano już o dwóch młynach wodnych. Podobny stan utrzymywał się w XIX w., ale doszły do tego browar i gorzelnia. W Bogusławicach jeszcze w XVIII w. zbudowano cegielnię, a w XIX w. działały: browar, młyn-wiatrak i gorzelnia. Wieś Wygoda w swoich majątkach już w XVIII w. miała młyn wodny, a w następnym gorzelnię, browar i młyn wodny. W 1787 r. w majątku dalborowickim istniała owczarnia, w której w 1845 r. hodowano 1 000 owiec półmerynosów. W majątku Nowiec (Neuguth), nazywanym też Folwarkiem, w końcu XIX w., w 1891 r. działała gorzelnia parowa. W tym samym 1891 r. we wspomnianym majątku była owczarnia na 600 owiec, 56 koni, 85 sztuk trzody chlewnej i 125 sztuk bydła w tym 46 krów. W XX w. w majątku rozwinięto hodowlę bydła i świń. W Bogusławicach w XVIII w. (1787 r.) istniała owczarnia. W XIX w. (1891 r.) w owczarni było 700 sztuk owiec, a poza tym: 17 koni, 54 świnie, 63 sztuk bydła w tym 46 krów. W XX w. w majątku prowadzona była hodowla krów i koni. W majątku Wygoda w XX w. utrzymywano stada bydła. Na terenie Dalborowic istniała kuźnia i cegielnia. W Bogusławicach produkowała cegielnia, istniała też wymieniana w źródłach leśna karczma. Wygoda miała sezonową cegielnię. We wszystkich tych miejscowościach prowadzili swoją działalność inni rzemieślnicy oraz karczmarze. 

Ludność

W pochodzącym z drugiej połowy XVIII w. opisie Śląska Fryderyk Albert Zimmermann pisze, że w 1787 r. w Dalborowicach mieszkało 3 zagrodników, 10 młockarzy, 4 chałupników oraz inni mieszkańcy, razem 135 osób. W 1830 r. we wsi było 28 domów i 195 mieszkańców (wśród nich tylko 21 katolików), a w 1845 r. 26 budynków mieszkalnych i 232 mieszkańców, w tym 14 katolików, 6 rzemieślników i kupców. Według danych pochodzących z 1913 r. w Dalborowicach zamieszkiwały 253 osoby. W 1787 r. wg Zimmermanna w Bogusławicach mieszkało 91 osób, a w Wygodzie 53 zagrodników i 5 młockarzy. W 1913 r. w Bogusławice liczyły 201 mieszkańców i Wygoda 129 mieszkańców. W należącej do Bogusławic osadzie Marthahof mieszkało w tym samym czasie 21 osób. Po zakończeniu II wojny światowej w 1946 r. wywieziono do Niemiec mieszkańców wsi. Do końca 1945 r. osiedliło się tutaj 60 osób. Dalborowice przyjęły 10 osadników z powiatu Podhajce na Kresach. W latach 1945 – 1950 zamieszkały w Dalborowicach 73 rodziny. W 1990 r. liczyła 540 mieszkańców i w kolejnych odpowiednio: 1995 r. – 532 , 2000 r. – 540, 2005 r. – 549. Na koniec 2010 r. miejscowość liczyła 525 mieszkańców.

Areał

W 1891 r. majątek w Dalborowicach obejmował ogółem 572 ha ziemi w tym 349 ha gruntów ornych, 45 ha łąk i 28 ha pastwisk, a nadto 135 ha lasów oraz 15 ha zajmowanych przez siedliska ludzkie (zagrody). Majątek Folwark (Nowiec – Neuguth), zajmował grunty o powierzchni ogólnej 575 ha, w tym grunty orne – 392 ha, łąki – 44 ha, pastwiska – 28 ha, lasy gotowe do wyrębu – 85 ha i siedliska domowe (zagrody) – 26 ha. Dobra w Bogusławicach zajmowały obszar 347 ha, w tym grunty orne stanowiły 271 ha, łąki – 16 ha, lasy – 50 ha, siedliska ludzkie (zagrody) – 10 ha. W tym 1891 r. majątek w Wygodzie obejmował ogółem 237 ha, ziemie orne zajmowały 198 ha, łąki – 15 ha, lasy – 18 ha i zagrody – 6 ha. W 1886 r. obszar wsi Wygoda wynosił 99 ha, ziemia orna – 72 ha, łąki – 18 ha, pastwiska – 45 ha, lasy – 52 ha, siedliska ludzkie (zagrody) – 4 ha.

Historia od II wojny światowej

Na początku II wojny światowej, żołnierze polscy wzięci do niewoli podczas kampanii wrześniowej 1939 r. przebywali przez około 6 miesięcy w obozie w Dalborowicach. Polacy-jeńcy chodzili do kościoła katolickiego w Dziadowej Kłodzie, gdzie miejscowy proboszcz ksiądz Józef Hajduk wygłaszał dla nich kazania po polsku. W okresie kończącym II wojnę światową w ramach Operacji Bertold, budowano system umocnień wzdłuż byłej granicy polsko-niemieckiej (sprzed 1939 r.), rozciągający się od wsi Goszcz, przez Kamień, Cieszyn, Komorów, Pisarzowice, Bałdowice, Kozę Małą (przedmieścia Sycowa), Słupię, Perzów, Trębaczów do Dalborowic. W okolicach Dalborowic umocnienia budowały także młode, polskie kobiety, wcześniej pracujące w pobliskich majątkach. Po wojnie w majątkach poniemieckich przez krótki czas gospodarowali żołnierze sowieccy, następnie przeszły w ręce Państwowych Nieruchomości Ziemskich. Kilka lat po wojnie podejmowane też były próby utworzenia tutaj spółdzielni produkcyjnych na ziemiach należących do rolników indywidualnych. Na ziemi należącej do państwa utworzono w Dalborowicach Państwowe Gospodarstwo Rolne (PGR). W 1953 r. sołtysem we wsi był J. Tański. W latach 1992 – 1999 we wsi zbudowano sieć wodociągową. Obecnie w Dalborowicach zarejestrowane są następujące prywatne, podmioty gospodarcze: handel – 4, firmy budowlane – 6, inne – 2. We wsi działa OSP.

Zabytki

Do rejestru zabytków został wpisany pałac i park pałacowy.

Opracowanie: Stanisław Chowański