Elektroniczne Biuro Obsługi Interesanta
  • Tłumacz języka migowego
BIP
Strona główna/Dla Turysty/Historia/Zabytki/Pałac w Dziadowym Moście

Pałac i Park w Dziadowym Moście (stan na 1982 rok)

 

Krótka analiza historyczna

Ewolucja układu przestrzennego.

Dziadów Most jest niedużą osadą należąca do gminy Dziadowa Kłoda w województwie kaliskim.Odległość osady od Dziadowej Kłody wynosi 18 km. Dojazd umożliwia komunikacja autobusowa.Przystanek w Dziadowym Moście znajduje się przy parku na trasie wiodącej z Dziadowej Kłody do Jemielnej Oleśnickiej .

Pierwszą historyczną wzmiankę o Dziadowym Moście odnaleziono w dostępnych materiałach źródłowych – a mianowicie - w Urzedowym Statystycznym wykazie miejscowości Powiatu Sycowskiego z 1863 r, w którym wymienia się tę miejscowość, jako istniejącą w 1226 roku pod nazwą Villa Alberti. To samo źródło informuje, że w latach następnych nastąpiło przemianowanie, bowiem w 1419 roku zamiast Villa Alberti w wykazie figuruje nazwa Albertsdorf, co jest dosłownym przełożeniem łacińskiej nazwy na język niemiecki.

W latach póżniejszych nastepuje gwarowe przekształcenie Albertsdorfu na Ulbertsdorf, o czym świadczy źródłowy zapis z 1577 roku /1/. Nie wiadomo jednak, w którym dokładnie roku gwarowa nazwa Ulbersdorf została oficjalnie wprowadzona.

We wspomnianych materiałach źródłowych informacje o założeniu parku są bardzo skąpe. Ograniczają się one do wzmianki o założeniu parku i zatrudnieniu w nim kilku ogrodników pozostających w feudalnej zależności od właścicieli.

Nieco szersze informacje o losach majątku zawiera opracowanie historyczne Józefa Franzkowskiego z 1918 roku /2/. W opracowaniu tym używa autor nazwy Nieder ulbersdorf dla odróżnienia opisywanej miejscowosci od trzech innych o tej samej nazwie Ulbersdorf. Na mapie topograficznej z 1927 roku – będącej urzędowym dokumentem- przydawka „Nieder” przy nazwie Ulbersdorf nie występuje pomimo jej przydatnosci identyfikacyjnej i historycznej wiarygodnosci.

Józef Franzkowski podaje, że włascicielem majatku w 1569 roku był Heinrich von Ohm, a w roku 1577 Jan von Rohm oraz wdowa po nim pochodząca z roku von Schlichtig. Około 1622 roku majatek został przejety od pana stanu von Wartenebrg /zapewne właściciela Sycowa – przypisek recenzenta/ przez jakiegos ziemianina. /Landesherr/. Na jakich zasadach i w jakich okolicznosciach dokonana została transakcja, źródła historyczne nie podaja. Nie można było również ustalić imienia pana na Sycowie. W roku 1728 aleksander Burgraf – używajacy tytułu „ Graf zu Dohnau' – sprzedaje majątek będący własnością skarbu państwa /kamergut/ Johanowi Matianowi von Siebelegg. W roku 1746 majątek ten otrzymała w spadku testamentowym jego córka Wilhelmina Elisabeth, po mężu Teichman i sprzedała go janowi Zygmuntowi von Kassel. Ten z kolei pozostawił go w 1755 roku swojej żonie Mariannie Szarlocie Elzbiecie z domu Wildenstein.

W roku 1762 majatek został sprzedany Głównemu Królewskiemu Poczmistrzowi Janowi Fryderykowi Hermanowi, który jednak nie mógł go przyjąć ponieważ nie uzyskał prawa do posiadania/ Concessio ad possidendum/.

W związku z tym poczmistrz otrzymał rozkaz władz / bliżej nie okreslonych w opracowaniu/ przekazania majatku osobie skoligaconej, co też uczynił, sprzedając go Eleonorze Leopoldynie po meżu von Wallenberg z domu Freiin von Mildenberg.

W II połowie XVIII wieku na terenie majątku założono duże winnice. Z tego też okresu pochodzą rozbudowane piwnice pałacowe.

W 1770, 1775, 1776, 1823, 1824, 1831, 1841, 1843 roku następuja kolejne zmiany.

W roku 1852 – w drodze umowy- majatek przejmuje Karol von walewski i po 4 miesiącach sprzedaje go Grafowi Henrykowi Lanckorońskiemu w dniu 18.12.1852roku.

Dalsze zmiany następują w latach 1858, 1863, 1893, 1898, - 12.03.1907 roku – w niewyjaśnionych okolicznościach – majatek przejął Skarb Państwa Pruskiego.

Pałac w Dziadowym Moscie wzniesiono w 1691 roku /data ukończenia/ w stylu klasysystycznym.

Rozbudowany w XVIII wieku, powiększył się o rozległe piwnice służące produkcji winiarskiej. W XIX wieku zbudowano oranżerię dla uatrakcyjnienia posiadłości. Powstały w XVIII wieku park skomponowany został w układzie regularno – osiowym otaczajac pałac i towarzyszące mu budynki pałacowe.

Stwarzał w ten sposób harmonijny kompleks przestrzennego zagospodarowania łączącej rezydencję z odpowiednio dobraną roślinnością. Założono wtedy piękne partery kwiatowe, żywopłoty ciete. Żródła wspominaja o ciekawych nasadzeniach drzew, które się nie zachowały.

W wieku XIX park rozbudowano w kierunku południowowschodnim uzupełniając dotychczasowy regularny układ stylem angielskim/ naturalistycznym/. Stworzyło to łagodne przejście alejami z parku na teren lasu, łąk i stawów. W obrzeżu parku zachowały się trwałe stanowiska myśliwskie oznaczone głazami /fot.15/ i rybakówka zbudowana na wzór modnych „szwajcarii'.

Na temat nasadzeń w parku z okresu miedzywojennego brak danych, pomimo prześledzenia dostepnych materiałów. Od roku 1945 park był zaniedbany, a nawet w wielu wypadkach dewastowany przez mieszkańców. Znaczna część budynków zmieniła się w ruine wskutek wieloletniego zaniedbania. O losie ich powinny zadecydować służby konserwatorskie. Znalezienie właściwego użytkownika pozostałości pałacowych i nieźle zachowanego parku w warunkach miejscowości nie będzie łatwe.

Dawne plany

Dawnych planów – dotyczących okresu założenia parku – jak i póżniejszych zmian w układzie nie odszukano. Jednym żródłem do stwierdzenia stanu z początku XX wieku jest mapa topograficzna opracowana w 1927 roku, której skopiowany i powiększony wycinek załączony został do opracowania /IV- 3/.

Źródła do dziejów parku

  1. Statistischer und Verwaltungs des Bericht des Wartenberger Kreises. Wartenberg 1863.
  2. Franzkowski Jozef – Geschichte des freien Standesherrschaft der Stadt und des Landraetischen kreises Gross Wartenberg. Gross wartenberg 1918.
  3. Gross Wartenberg, Stadt Kreis. Alfdorf- Wuerttenberg 1974.
  4. Józef pilch – Zabytki architektury Dolnego Śląska Wrocław 1978. Przestudiowana bibliografia nie zawierająca wzmianek o parku w Dziadowym Moście.

Wydawnictwa książkowe

  1. Kurt Friedrich Gustav Gerhard – Denkwuerdigkeiten aus der Geschichte der Stadt und Standesherrschaft Wartenberg.
  2. Die Kreise Guhrau, Namslau, Gross wartenberg breits viele Jahrhunderte vor der Teilung Polens- altschlesisches deutsches Land. Breslau 1919.
  3. Festschrift zur General- Krichen – Visitation 1929. Der evangelische Kirchenkreis in Vergangenheit und Gegenwart. Gross wartenberg 1929.
  4. Eva Hover -Die Zerreissung des Kreises Gross Wartenberg und Namslau durch den Vertrag Versailles. Breslau 1933r.
  5. Chronik der Arbeitsgruppe 112/ Oels – Grenzkreise Oels, Gross wartenberg. Oels 1934.
  6. Janusz Albin – Powiat sycowski . Wrocław 1963.
  7. Walter Irgang – Bemerkungswerte Parkanlagen in Schlesien. Dortmund 1978.

Periodyki :

  1. Gross Wartenberger Stadt – und Kreis – Bote. Gross Wartenberg 1870.
  2. Wartenberger Kreisbote. Gross Wantenberg 1890.
  3. Heimatkalender fur das frühere Fürstentum Oels umfaseend die Kreise Oels, Gross Wartenberg ...Oels 1926.
  4. Heimatkalender fur die oestliche Grenzkreise Namslau, Oels. Oels 1927.
  5. Heimatsblätter für den kreis Gross Wartenberg. Gross Wartenberg 1928.
  6. Grezlandscholle – Nachrichtenblett der Landwirtschaftssochule und Witschaftungsstelle des Grenz – Kreises Gross Wartenberg. Gross wartenberg 1933.
  7. Grenzlandzeitung – Ausgabe für Gross wartenberg, Gross Wantenberg 1937.
  8. Gross wartenberger Heimatsblatt – Mitteilungsblatt des Heimatskreis – vertrauenmanes. Alfdorf / Württenberg 1973.

Wymienione pozycje żródłowe znajdują się w Bibliotece Uniwersyteckiej w gabinecie Śląsko – łużyckim we Wrocławiu.

Materiały udostępnione dzięki uprzejmości Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków we Wrocławiu.

 

do góry