Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków we Wrocławiu. Dane na rok 1993.

Karta ewidencyjna - Dalborowice Pałac

Pałac Dionizy Prusiewicz Gospodarstwo Rolne „Niwa” Dalborowice ul. Namysłowska 14 56-504 Dziadowa Kłoda:

Czas powstania ¾ ćw. XIX w.
Miejscowość: Dalborowice
Adres: Dalborowice 22 56-504 Dziadowa Kłoda Działka nr 416 Księga Wieczysta nr 39444
Przynależność administracyjna: Województwo Kaliskie; Gmina Dziadowa Kłoda
Poprzednia nazwa miejscowości Dalbersdorf
Przynależność administracyjna przed 1.VI.1975r.: Województwo wrocławskie powiat Syców.
Właściciel i jego adres: Skarb Państwa Polskiego, Urząd Gminy Dziadowa Kłoda
Użytkownik i jego adres: Zakład rolny Dalborowice (Państwowe Gospodarstwo Rolne w Sycowie, ul. Ogrodowa 10) 56-504 Dziadowa Kłoda.
Rejestr zabytków NR 658/A z dn. 14.12.1992 r.
Zdjęcia, plan sytuacyjny, rzuty
Autorzy, historia obiektu, określenia stylu:
Dalborowice- niemiecka nazwa Dalbersdorf → to dobra (majątek) i gmina. Pozornie jako dobra podwójne z Boguslawitz'em (Bogusławicami-?) wzięły swój początek i swoją nazwę od swojego założyciela i pierwszego właściciela Dalebora otrzymały. W źródłach archiwalnych z roku 1305 określane są jako „ Elgotha Daleborii” i jako „nova locatio”.

Właścicielami Dalborowic byli:

Peczko de Daleborowicz (1372/1376);
Sigismund Baruth ( 1413);
George Ohm von Januschowicz ( dosł.: Hofrichter) /= sędzia nadworny-?/ zmarły w r. 1552;
Nikolaus von Dyhrn (1564);
Stenzel von Possadowski (1574);
George von Schellendorff (1591);
Hans von Ohm (1600-1639);
Wenzel von Gaffron do r. 1649;
Melchior von Gaffron do r. 1663; cesarski rotmistrz Gottfried von Huhn und Reussendorff i po nim jego syn Rudolf Ferdinand von Huhn und Reussendorff do r. 1710;
Georg Sigismund von Franckenberg und Ludwigsdorff względnie / lub też/ jego małżonka Barbara Juliane urodzona / tzn. z domu/ von Huhn do r. 1725; ich córka Juliane Sophia von franckenberg, żona gottlieba Augusta von Franckenberg, który Dalborowice w roku 1727 Paulowi Wenzel von Salisch und Nasengrieff za 25000 talarów śląskich /kupno-/ i 300Flor. rh. Opłaty... -?/ Schlusselgeld/ sprzedał.
W roku 1750 objął te dobra ostatni syn Nicol Karl Ernst von Salisch za 20000 talarów niemieckich.
W roku 1809 Dalborowice objął Ernest hrabia von Salisch od współdziedziczących po poprzednim właścicielu (jego ojcu) za 50000 Reichstalarów;
W roku 1814 jego matka (z spadku po synie) żona gubernatora Gottliebe Sophie Erdmut hrabia von Salisch urodzona (z domu) Schimonska za 40000 Reichstalarów.
Potem w dniu 26 lutego 1822 roku, w następstwie śmierci poprzedniej właścicielki jej córka pani kapitałowa Friederike Ernestine Sophie Erdut z domu hrabia von Salisch, po pierwszym mężu von Siegroth und Schlawikau, znowu, ponownie zamężna Sichart von Sichartshofen za 40000 Reichstalarów.
W roku 1836 kupił te dobra jej małżonek kapitan na emeryturze Johann Wilhelm Theodor Sichart von Sichertshofen za 30209 Reichstalarów.
Heinrich Fischer kupił Dalborowice w r. 1852 za 64300 Reichstalarów; od tego(od niego) w r. 1853 kupił Johann Albert Rusche za 87000 Reichstalarów
W r. 18900 objął ten spadek, który sprzedał 1905 Franz Tresp i jego małżonka Wanda z domu Salzmann.
W dniu 15 października 1906 roku nabył w drodze kupna- sprzedaży kapitan Heinrich Berger- Landefels, który w dniu 19 tego samego miesiąca Rupertusowi von Raabe je odstąpił, który znów sprzedał Dalborowice w dniu 13 lipca 1907 roku hrabiemu Viktorowi won Czarneckiemu. (Franzkowski, s301).
Dalsze losy majątku Dalborowice do czasów drugiej wojny światowej nie są znane. Od lat 50-tych majątek jest użytkowany przez PGR Syców Zakład Rolny Dalborowice.

Dokładna data budowy pałacu nie jest znana. Pewne elementy konstrukcji jak np. zastosowanie dźwigarów stalowych w stropach piwnic, z przegięciem naśladującym łuk →pozwalałoby datować budynek blisko po poł. XIX w. A z drugiej strony asymetria bryły wskazuje późniejszy czas powstania → na 4 ćw XIX w. Do ustalenia czasu budowy potrzebne byłoby wyniki badań architektonicznych, które można będzie przeprowadzić tylko przy okazji remontu kapitalnego. Należy w nich zwrócić uwagę, czy budynek powstał od jednego rzutu, czy jest wynikiem rozbudowy.

Pałac wybudowany jest w stylu eklektycznym z użyciem form klasycyzujących, neomanierystycznych i neogotyckich.

Opis Pałacu w Dalborowicach

Sytuacja

Dalborowice to wieś zlokalizowana w odległości 13 km na południe od Sycowa, przy lokalnej szosie Syców-Namysłów, w odległości 4 km na południe od miejscowości Dziadowa Kłoda, gdzie droga wiodąca z Sycowa rozwidla się, jedna jej odnoga wiedzie w kierunku południowo-zachodnim do Bierutowa, druga w kierunku południowym → przez Dalborowice do Namysłowa.

W Dalborowicach istnieją dwa zespoły dworskie i folwark. Zespoły dworskie usytuowane przy głównej drodze, odległe od siebie o ok 500 m; każdy składa się z zespołu zabudowań gospodarczych i parku; niegdyś w obu istniały siedziby właścicieli dóbr; obecnie pałac zachowany jest tylko w zespole południowym położonym w centrum wsi, przylegającym do zachodniej krawędzi drogi. Park zajmuje teren w przybliżeniu prostokątny, od południa przylega do niego podwórze gospodarcze.

Pałac stoi w centrum parku bliżej jego południowej krawędzi, z dala od drogi, do której ustawiony jest wschodnią elewacją krótszą; główną elewacją zwrócony jest na południe, czyli w kierunku podwórza, które obecnie całkowicie oddzielone jest od parku ogrodzeniem; pomiędzy pałacem, a ogrodzeniem podwórza istnieje gazon (w przybliżeniu – kolisty), wokół którego istnieje droga wewnętrzna, a przed pałacem- podjazd.

Materiał

Ściany

Murowane z cegły ceramicznej, wewnątrz i zewnątrz otynkowane.

Stropy

W piwnicach- sklepienia ceglane odcinkowe:

w korytarzu środkowym → kolebka założona na łuku odcinkowym, oparta z obu stron na ścianach pełnych;
w typowych pomieszczeniach piwniczych w obu traktach → z reguły sklepienia dwuprzęsłowe, to jest dwie równoległe kolebki założone na łuk odcinkowym, poprzecznie do długości budynku, oparte na ścianach dziełowych i na jednym dźwigarze stalowym - to jest niby kapa pruska, ale dźwigar nie jest prosty, lecz wygięty w łuk odcinkowy (fot. 8). Zastosowano nowy materiał → dźwigar stalowy, ale widać duże przywiązanie do łuku jako konstrukcji bardziej wytrzymałej = nawiązanie do sklepień odcinkowych opartych na ścianach w których wycięta jest arkada.
Wyżej stropy na belkach drewnianych, z pułapem dolnym wykończonym podsufitką.
W wielkiej sali *5* ozdobny sufit z fasetą: na syficie dekoracja ramowa z listw sztukateryjnych, z duża rozeta w centrum środkowej tablatury:
- faseta → wydzielona listwami sztukateryjnymi, na gładkie tło luźno nałożone sztukaterie o motywach groteskowych
- w każdym narożniku fasety putto (nagie) z draperia przerzucona na siebie i wiszącą na jego przedramionach, a w poszczególnych polach fasety symetrycznie z zarazem równomiernie do narożników 3 lub 4 grupy przedstawiające symetryczny akant, w którym 3 putta, środkowe putto zwrócone w lewą stronę, z głową zwrócona w prawo, siedzi na lewej nodze, z prawa noga opuszczoną w dół, z draperią wokół prawego uda, za sobą i zawieszonym na lewym ramieniu: dwa pozostałe putta siedzą w zawinięciach akantu, zwrócone są do siebie, prawe- jakby „przybija coś młotkiem ”, lewe putto- jakby „ coś pisze”.
W ganku wejściowym – strop typu Kleina. Więźba dachowa- z drewna dartego, kołkowana, tylko na części słupów i mieczy- znaki ciesielskie→ widać, że więźba była naprawiana (na części elementów - brak znaków ciesielskich):
- uzupełnienia→ z drewna tartego:
- krokwie o bardzo niezróżnicowanej grubości i o zróżnicowanym przekroju,
- części nowych jętek i krokwi → wykonana jest z plenic.
- Konstrukcja typu stolcowego, oparta na dwurzędowej ramie stolcowej i na dwóch bardzo niskich ściankach kolankowych:
  - do dolnych końcówek krokwi nabite są bardzo płaskie nasuwnice /przypustnice/.
  - Slupy z mieczami podtrzymują dwa równoległe rygle, na których w każdym więzarze leżą jętki.
  - Na ściętych ukośnie końcówkach jętek oparte są krokwie. Łącznie nad korpusem 22 więzary podzielone na 7 przęseł; średnio co trzeci więzar jest pełen, z wyjątkiem drugiego przęsła od strony zachodniej, w którym są 3 więzary niepełne i przęsła przy skrzydle bocznym, gdzie jest tylko 1więzar niepełny.
- Nad skrzydłem więźba łącznie o 17 więzarach, konstrukcja podobna, z tym, że górna część ramy stolcowej jest ok. pół metra niższa niż w więźbie nad korpusem.
- Pokrycie dachu- łupek, płyty prostokątne + prostokątne płyty eternitu.

Schody

Wejście główne - z zewnątrz do kondygnacji parteru - wiedzie po dwóch równiach pochyłych podjazdu, a wejście boczne do kondygnacji piwnic (z północnej ściany przebudówki zachodniej) wiedzie wewnętrzną równią pochyłą pod przybudówka zachodnią. Schody usytuowane w południowym trakcie w zachodnim narożniku budynku, w klatce schodowej komunikującej budynek od piwnicy po strych drewniane:

od piwnic do partery→ jednobiegowe, powrotne, ze stopniami o zaokrąglonych ćwierćkoliście krawędziach i pełnymi podstopnicami wpuszczanymi w dwie belki policzkowe i w pełny słupek (fot. 9):
od parteru do wyższych kondygnacji→ schody dwubiegowe, powrotne, ze ze stopniami o profilowanych krawędziach, nałożonymi na schodkowo powycinane dwie belki policzkowe, do których to schodkowych wycięć przybite są pełne podstopnice, stopnie i podstopnie → przy ścianie i przy policzku zewnętrznym obwiedzione są profilowaną listwą /łamaną/;

Balustrada- drewniana: profilowana poręcz – prosta, na końcówkach z ślimacznicowymi zawinięciami, nasadzone na proste, prostokątne w przekroju szczebliny pionowe( jedna szczeblina na każdym stopniu od spocznika parteru w górę; końcówki poręczy przytwierdzone do toczonych, grubych, profilowanych słupków (fot.10);
niżej – balustrada z dwóch prostych listw równoległych do biegu, przybitych do słupka i trzech szczeblin pionowych ( bieg od parteru do spocznika→ fot.10-11).
Balustrada Tarasu: murowane, otynkowane czworokątne w przekroju, wyższe słupki- pomiędzy którymi- ażurowe, niższe przęsła z tralek jednolalkowych, na które nałożony jest parapet. Posadzki, podłogi. Posadzki cementowe : w piwnicach i na parterze w pomieszczeniach *4 *, *21 *, *20 .
Na parterze w pomieszczenie *5* → parkiet w jodełkę. We wszystkich pozostałych pomieszczeniach parteru i piętra- podłogi drewniane, deskowe, w części pomieszczeń malowane olejno. Na poddaszu- podłoga deskowa, drewniana tzw. „biała”.

Otwory okienne

O zróżnicowanych wykrojach i zróżnicowanej wielkości w kształcie:

prostokątów stojących w tym
1. wysokie
2. niższe
3. zbliżone do kwadratu
wąskie, wysokie zamknięte od góry półkoliście
koliste blendy. Wszystkie otwory okienne wypełnione są oknami drewnianymi .

Prostokątne otwory okienne parteru i piętra
- Do pomieszczeń mieszkalnych→ podwójne, konstrukcji skrzynkowej, z profilowanym ślemieniem na 2/3 wysokości otworu; dwupoziomowe, dwudzielne, czterokwaterowe, czteroskrzydłowe, o skrzydłach zawieszonych na dwóch zawiasach francuskie.
- W każdym dolnym skrzydle → jedna pojedyncza szczeblina pozioma w połowie wysokości skrzydła. W części takich okien – kondygnacji parteru - od strony wnętrza wnęki okienne wypełnione są drewnianymi prostymi szpaletami zwykłymi, obwiedzionymi wokół wnęki profilowaną opaska i w oknach tych od strony wnętrza zawieszone są drewniane czteroskrzydłowe, składane okiennice konstrukcji ramowo- płycinowej (płycina górna i dolna o wykroju prostokątów stojących środkowa – kwadratowa) (fot. 12). \
- Przy skrzydłach zewnętrznych tych okien – listwy przymykowe ozdobione pilasterkami.
- W klatce schodowej, w piwnicach i na strychu /w ścianach szczytowych- okna pojedyncze, krosnowe.
- W klatce schodowej – ze ślemieniem w połowie wysokości otworu, ze słupkiem, dwupoziomowe, dwudzielne, czterokwaterowe, czteroskrzydłowe; w połowie wysokości każdego skrzydła – jedna prosta, pojedyncza szczeblina pozioma.
- W kondygnacji strychu: okna ze słupkiem, dwudzielne, jednopoziomowe, dwukwaterowe, dwuskrzydłowe; każde skrzydło z dwoma równomiernie rozmieszczonymi, prostymi, pojedynczymi szczeblinami poziomymi, zawieszone na dwóch zawiasach francuskich, zamykane na dwie zakrętki.
- W kondygnacji piwnic- okna kształtem zbliżone do kwadratu- konstrukcji jak okna strychowe, z tym że niższe i w każdym skrzydle z jedna pojedyncza szczeblina poziomą.
Otwory okienne zamknięte od góry łukiem półpełnym
- wąskie, wysokie;
- każde okno wypełniające taki otwór posiada profilowaną ślemię umieszczone na 2/3 wysokości otworu- czyli okno jest dwupoziomowe, o strefie podślemiennej- dwudzielnej, dwukwaterowej, dwuskrzydłowej oraz z jedną dużo kwatera nadślemienną – ma kształt wysokiej arkadki zamkniętej od góry łukiem półpełnym i wypełniona jest niby strefa rozetowa maswerku (fot. 30) / kolista”rozeta” wciśnięta między łuk ramiaka, a dwa półpełne łuki szczeblin przechodzących w niby laskowanie.
- Na wszystkie szczebliny strefy nadślemienneji listwy przymykowe od zewnątrz nałożony jest profil półwałka, który przy listwach przymykowych strefy podślemiennej dwudzielnej, dwukwaterowej, dwuskrzydłowej; w skrzydłach dolnych rozwieranych – po dwie równomierne rozmieszczone, pojedyncze, proste szczebliny poziome, a w skrzydle nadślemiennym – trzy proste, promieniście ułożone szczebliny pojedyncze.
- Z wyżej wymienionych otworów – bez wypełniania - czyli jako blendy pozostawione są otwory: skrajnej osi przy północno-zachodnim narożniku, w dłuższej elewacji północno- wschodniej: w skrajnej osi w kondygnacji piętra – w elewacji szczytowej północno-zachodniej.
- Przy zachodnim narożniku; w obu skrajnych osiach przybudówki północno-zachodniej; 2 skrajne otwory w krótszej elewacji połudiowo-wschodnim przy południowym narożniku;
- Bliźniacze otwory szczytu skrajnego ryzalitu zachodniego w dłuższej elewacji północno-zachodniej (fot. 25);
- Skrajne otwory dolnej kondygnacji i środkowy otwór górnej kondygnacji szczytu wschodniego pseudoryzalitu (fot. 29) w dłuższej elewacji północno-zachodniej (fot. 28) / w szczycie tym – w każdą prostokątną blendę wpisana jest mniejsza blenda zamknięta od góry niby łukiem trój kolistym/.

Koliste blendy - w południowo- wschodniej elewacji pseudoskrzydła wschodniego – obwiedzione szerokim profilowanym opaskami, wewnątrz wypełnione dekoracja ramową: dwa przecinające się do kątem prostym o półkoliście wyłamanych krótszych bokach, a w centrum utworzonego w ten sposób kwadratu ułożona rozeta (foto 310). Otwory drzwiowe - wszystkie o wykroju prostokątów stojących, wypełnione drzwiami drewnianymi, ościeżnicowymi, za wyjątkiem drzwi wewnętrznych piwnicznych, które są: tępe, jednoskrzydłowe, o skrzydłach nowych, konstrukcji ramowej wewnątrz wypełnionej deskami w układzie poziomym, osadzonych na dwóch zawiasach tarczowych polskich na hakach.

Typowe drzwi wewnętrzne – łączące pomieszczenia 2→3, 3→6, 3→4, 3→5, 4→5, 6→5, 2→9, 9→10, 10→11 na parterze – są: ościeżnicowe, szeroki, wypełnione drzwiami dwuskrzydłowymi, symetrycznymi, konstrukcji ramowo- płycinowej / środkowa płycina – kwadratowa, a górna i dolna w kształcie prostokątów stojących; każda płycina – z zaznaczonym swym lustrem, obwiedziona szerokimi listwami profilowanymi (fot. 5, 12, 13) /, skrzydła zawieszone na trzech zawiasach francuskich, dużych, z toczonymi końcówkami; ościeżnice - w kształcie szpalet, obwiedzione szerokimi opaskami profilowanymi.

Drzwi łączące pomieszczenia 3→2, 3→6, 3→5, 3→4, 4→3, 4→5, 6→5, 6→3, - ze skromnymi supraportami w kształcie fragmentu gzymsu (fot.12,13); a w pomieszczeniu *5* - supraporty bardziej ozdobne (fot. 19 ,20) to jest na takiej same fragmenty gzymsu nałożone są niskie trójkątne naczółki, których krawędzie górne zwieńczono są „grzebieniem” z małych motywów palmetowych (fot. 24).

Pozostała część stolarki drzwiowej jest nowsza, niejednolita; są drzwi ramowo-płycinowe i drzwi płytowe; na piętrze znajdują się pojedyncze egzemplarze:

drzwi drzwi jednoskrzydłowe ze szpaletami, z tym, że e każdej z szpalet jedna duża wydłużona płycina , a skrzydło drzwiowe jest symetryczne o 6 płycinach/ dwie środkowe płyciny -kwadratowe a dwie górne i dolne – o wykroju prostokątów stojących;
jedne drzwi- jednoskrzydłowe, zamknięte od góry łukiem odcinkowym, ramowo-płycinowe, górna płycina dopasowana do wykroju otworu drzwiowego, a dwie dolne płyciny o wykroju prostokątów stojacych obwiedzione są szerokimi, profilowanymi listwami.

Rzut

Pałac w przybliżeniu na planie zwartej litery „L”; złożony z korpusu głównego z krótkim poprzecznym pseudoskrzydłem od strony południowo -wschodniej wysuniętym w kierunku północnym i z przylegającymi: przybudówka na osi krótsze ściany północneko- zachodniej i ganku- nad podjazdem przy osi ściany dłuższej południowo-zachodniej.

Korpus główny pałacu na planie prostokąta o wymiarach: 30,36x14,8 m, z pięcioma ryzalitami o zróżnicowanej wielkości, głębokości i kształcie.

Z tych pięciu ryzalitowych części: dwie są prostokątnymi pseudoryzalitami, a 3 ryzalitami z których dwa są prostokątne, a trzeci- wieloboczny: cztery z nich w południowo-wschodniej części budynku tworzą niby „psełdoskrzydło” o długości 17,89 m przylegające poprzecznie do korpusu.

To wschodnie psełdoskrzydło utworzone jest przez:

prostokątny duży ryzalit o wymiarach: 2,75x 9 m skrajny przy wschodnim narożniku, wysunięty z północo-wschodniej elewacji dłuższej;
z osi ryzalitu ku północy wysunięty jest ryzalit wieloboczny (wysunięty trzema bokami z ośmiokąta foremnego o długości boku około 1,85m);
duży pseudoryzalit narożny przy wschodnim narożniku wysunięty z dłuższej ściany południowo-zachodniej - o wymowie 8,54x 0,28 m;
pseudoryzalit na osi wschodniej ściany krótszej budynku – o wymowie 8,8 x 0,3 m, a piąty ryzalit- mały o wym. 4,65 x 0,15 m – narożny, zachodni, wsunięty z południowo-zachodniej.
Ściany dłuższej→ jakoby dla utrzymania symetrii głównej elewacji. Do krótszej ściany północnej - zachodniej korpusu przylega mała prostokątna przybudówka o wymiarach: 2,42 x 9,13 m.
- Do dłuższej ściany północo-zachodniej (przy osi) przylega prostokątny, otwarty czterema arkadami, dwuprzęsłowy ganek o wymiarach: 7,6 x 5,74 m, przez który prowadzi podjazd. Korpus główny- wewnątrz o dwu- i półtraktowym układzie pomieszczeń z korytarzem komunikacyjnym w środku (ale nie na osi podłużnej), z wyjątkiem wschodniej części budynku, gdzie pomimo większej szerokości / określonej jako „psełdoskrzydło”/ → pomieszczenia są w układzie dwutraktowym.
- W pd.- zachodnim pomieszczeniu narożnym→ klatka schodowa - nieznacznie wysunięta w bardzo płaski ryzalit.
Jedynie trakt południowy jest jednakowej głębokości na całej długości budynku, z drobnym wyjątkiem klatki schodowej, której pomieszczenie jest nieznacznie dłuższe od pozostałych w trakcie. W zachodniej i środkowej części korpusu trakt tylni jest płytszy (węższy) od poprzedniego, a we wschodniej części budynku odwrotnie → trakt jest głębszy od poprzedniego. Główne wejście do budynku prowadzi w przybliżeniu z osi ściany dłuższej południowo-zachodniej; dwie drogi wzdłuż wycinka koła prowadza przez otwory arkadowe w dwóch naprzeciwległych ścianach ganku do jego dwuprzęsłowej przestrzeni; z wschodniego przęsła ganku→ główne wejście do budynku, zapewne do dawnej sieni *2*.
Zachowany amfiladowy układ komunikacyjny w przednim trakcie → łączy pomieszczenia: *10*→ *9*→*2*→*3*→*4* oraz w reprezentacyjnej części wschodniej → łączy pomieszczenia *5* i *6*. Drugie boczne wejście do budynku wiedzie z północnej ściany małej przybudówki północno-zachodniej, po łagodnej równi pochyłej we wnętrzu tej przybudówki i dalej wiedzie do korytarza środkowego piwnic, skąd przy zachodnim narożniku klatka schodowa komunikująca poszczególne kondygnacje.

Bryła korpus główny i pseudoskrzydło wschodnie – podpiwniczone, piętrowe, z poddaszami strychowymi, nakryte dwoma prostopadłymi dachami dwuspadowymi, o ponad 30-to stopniowym kącie spadku połaci, o kalenicach na jednakowej wysokości/ zestawionych na kształt litery „T”/.

Wieloboczny ryzalit północny i przybudówka zachodnia – podpiwniczone, parterowe, nakryte dachami trójspadowymi o bardzo małym kącie spadku połaci. Dwuprzęsłowy ganek arkadowy przez który prowadzi podjazd – jest jednokondygnacyjny, nakryty od góry obszernym balkonem.

Korpus główny wraz z ryzalitem południowo-zachodnim i południowa część pseudoskrzydła wschodniego → łącznie są czterokondygnacyjne/ piwnice, parter, piętro, strych/, a północna część pseudoskrzydła wschodniego - niczym nie wyróżniona od zewnątrz, wewnątrz - jest trzykondygnacyjna/ podpiwniczenie + wyższa kondygnacja parteru + bardzo wysoki strych/.

Podłużny dach nad korpusem od strony zachodniej ujęty w wyższą ścianę szczytową, z małym daszkiem dwuspadowym/ nakrywającym płaski ryzalit zachodni/ wnikający w południową połać dachu przy zachodnim narożniku, a od strony wschodniej dach wschodniej dach korpusu wnika w zachodnią połać poprzecznego doń dwuspadowego dachu pseudoskrzydła wschodniego, który to dach- od północy i południa ujęty jest w wysokie ściany szczytowe (południowa ściana szczytowa → o wklęsło - wypukłym obrysie krawędzi, a północna → o trójkątnym).

Pseudoryzalit wschodni (na osi pseudoskrzydła wschodniego) - nakryty trójkątnym frontonem i wąskim wycinkiem dachu dwuspadowego dobijającego do elewacji i gzymsu koronującego pseudoskrzydło.

Elewacje

Otynkowane, ustawione na wysokim cokole mieszczącym piwnice. Wszystkie opracowane architektonicznie: z czterech elewacji→ poza główną /dłuższą południową/ wyróżniono również elewację wschodnia pałacu (czyli wschodnia dłuższą elewacje pseudoskrzydła) widoczną na wprost wejścia do parku.

Elewacje członowane są pionowo-masami brył ryzalitów i przybudówek, które w elewacji głównej (północnej) i bocznych (wschodniej i zachodniej) - dodatkowo są opilastrowane oraz rytmem równo w osiach rozmieszczonych otworów okiennych i drzwiowych. Elewacje czołowe są poziomo - otworami okiennymi rozmieszczonymi w dwóch - trzech - czterech – poziomach i pięcioma gzymsami (1*→cokołu, 2*→ parapetowym okien parapetu, 3*→ międzykondygnacyjnym, 4*→ parapetowym oknem pietra, 5*→ koronującym).

Gzyms cokołu - obiega cała bryłę z wyjątkiem środkowego fragmentu ściany północnej korpusu ( gdzie pierwotnie przylegał taras /obecnie nieistniejący/), przybudówki zachodniej i ganku arkadowego przy osi elewacji południowej.

Gzyms parapetowy okien parapetu – obiega cała bryłę z wyjątkiem fragmentów ścian: południowej → gdzie przylega ganek arkadowy, północnej → gdzie pierwotnie przylegał taras, wschodniej → w której przerwany jest przez piedestały pilastrów pseudoryzalitu i zachodniej → w której przysłonięty jest przez przybudówkę zachodnia.

Gzyms międzykondygnacyjny - obiega tylko bryłę korpusu wraz z przybudówką zachodnią (gdzie przechodzi w górną półkę gzymsu koronującego tę przybudówkę) i z gankiem arkadowym (→ w którym przechodzi w jego gzyms koronujący) i dalej przechodzi tylko na południową ścianę pseudoskrzydła, czyli na południowo-wschodni pseudoryzalit elewacji głównej pałacu. Gzyms parapetowy okien pietra - obiega cała bryłę korpusu łącząc się z parapetem balustrady nad gankiem akrylowym i przechodzi tylko na południową ścianie pseudoskrzydła wschodniego (czyli południowo-wschodni pseudoryzalit w elewacji głównej).

Gzyms koronujący – wieńczy elewację z wyjątkiem dwóch ścian szczytowych: zachodniej elewacji korpusu i północnej elewacji pseudoskrzydła, które to ściany zamknięte są od góry trójkątnie z z dwoma prostopadłościennymi u podstawy tego trójkąta ( w wyszerzeniach tych topi się gzyms koronujący pozostałe elewacje).

Elewacja główna – południowa (południowo-zachodnia) - zasadniczo o otworach rozmieszczonych w dwóch kondygnacjach nad cokołem i wyżej w trójkątnych ścianach szczytowych wieńczących ryzalitowane części skrajne. Łączenie – dziesięcioosiowa, pozornie symetryczna. Wąski ryzalit zachodni-dwuosiowy; szeroki pseudoryzalit wschodni-trójosiowy; z pozostałych pięciu osi środkowej części budynku - dwie → pięta i szósta/ licząc od narożników/ są wyróżnione- wysuniętym przed lico parteru dwuprzęsłowym gankiem arkadowym nakrytym balkonem.

Dwie osie otworów piętra wychodzących na balkon - ujęte są w pilastry, parzyste przy skrajach na które nałożony jest od góry fragment niepełnego belkowania (dwupasowy architraw + gzyms podparty konsolami, który jest zarazem gzymsem koronującym budynek).

Dwuosiowy ryzalit zachodni – członowany jest w każdej z dwóch kondygnacji pojedynczymi pilastrami, zwieńczony wygierowanym nad nim gzymsem koronującym, nad którym to wygierowaniem ustawiony jest trójkątny w przybliżeniu mały szczyt 9 fot. 25); szczyt tan zbudowany jest z trzech stref:

gładkiej (bez podziałów) podstawy to jest cokołu ( szczytu ) u góry wykończonego gzymsem, nad nim
zasadnicza kondygnacja szczytu: wypiętrzona ku górze środkowa jej część – dwuosiowa, członowana dwoma blendami arkadowymi /3 pilastry nad którymi 2 łuki półpełne/, u góry zwieńczona gzymsem, po bokach ujęta w dwa spływy wolutowe; środkowa wypiętrzona część szczytu posiada
zwieńczenie będące zminiaturyzowanym powtórzeniem kompozycji zasadniczej kondygnacji szczytu (z tą różnicą, że środkowa część ma wykrój prostokąta stojącego i zamiast arkadek, na lico nałożony jest herbowy o nieczytelny godle/ jakby nałożone na siebie inicjały „C” i „E” lub „H”- ?/ i nad tą środkową częścią zachowany jest tylko piedestał właściwego zwieńczenia/ którego- brak/).

Pseudoryzalit wschodni - (fot.28) → pozornie tworzy pseudoskrzydło-dwukondygnacyjny, trójosiowy, z bardzo wysokim trójkondygnacyjnym, w przybliżeniu trójkątnym szczytem. Każda oś w każdej kondygnacji elewacji i szczytu wydzielona jest parami pilastrów. Pomiędzy pasami pilastrów wydzielających osie w kondygnacji parteru w pasie pomiędzy gzymsem parapetowym i międzykondygnacyjnym → poziome pasz płaskiego boniowania. W wydzielonych przez postumenty pilastrów polach- pod parapetami kien parapetu i piętra → wgłębione płyciny/ tablatury/o wykroju prostokątów leżących.

Wysoki szczyt ( fot. 29) – właściwie dwukondygnacyjny z bardzo dużym zwieńczeniem. Dolna kondygnacja szczytu: szeroka, wypiętrzona część środkowa – trójosiowa 9 otwór każdej osi o wykroju prostokąta stojącego, ujęty w dwa wyższe pilastry; środkowy otwór wypełniony oknem, skrajne - zachowane jako blendy wewnątrz wypełnione trójlistnie od góry zamkniętą płycina; pilastry dźwigają trój pasowy gzyms), ujęta po bokach w spływy wolutowe, od góry nakryta jest równej z nią szerokości strefą cokołową drugiej kondygnacji szczytu.

Ta strefa cokołowa – nad pilastrami dolnej kondygnacji członowana jest pseudopilastrami ( których kapitele tworzone są z wygierowań gzymsu parapetowego drugiej - górnej kondygnacji szczytu); nad pseudopilastrami skrajnymi były zapewne sterczyny po których pozostał tylko dolny fragment.

Nad strefą cokołową nad osiami skrajnymi znajdują się spływy wolutowe ujmujące węższą, górna cześć górnej kondygnacji szczytu, która jest jednoosiowa, na osi z blendą wypełniona trójlistnie od góry zamkniętą płycina ujętą po bokach w pary pseudopilastrów ustawione nad wygierowaniami gzymsu parapetowego; na te pseudopilastry nałożone jest pełne (ale o zbarbaryzowanych formach) belkowanie, nad którymi zwieńczenie w kształcie pół koła, obwiedzione wokół gzymsem koronującym i wewnątrz z wpisana na osi wgłębiona blendą o obrysie łuku półpełnego.

Elewacja wschodnia (krótsza) czyli boczna pałacu (fot.34) - jednokondygnacyjna, pięcioosiowa, symetryczna, na osie z pseudoryzalitem naśladującym schemat trójosiowego portyku. Wszystkie otwory półkoliste od góry zamknięte, obwiedzione profilowaną opaska, przy parapecie wnikająca w niski prostopadłościenny cokolik (dwa kolejne od strony południowej otwory są blendami, pozostałe wypełnione oknami). Trzy środkowe otwory (w pseudoryzalitu) – o archiwoltach odciętych od węgarów profilowanymi impostami, na osi – każdy łuk spięty jest wysokim klińcem, na którego przedniej ścianie nałożona jest plakietka → główka kobieca o antycznej stylizacji, z draperia przy szyi. Każdy z tych otworów ujęty jest w dwa pilastyr / po jednym z każdej strony/; pilastry ustawione są na wysokich postumentach (prawie 2 razy wyższe niż odległość od gzymsu cokołu do parapetu), o kanelowanych trzonach i korynckich kapitelach, dźwigają pełne belkowanie, nad którym trójkątny tympanon.

W tympanonie ( fot. 330 i trzech płaszczyznach między pilastrami, nad klińcami archiwolt, a pod belkowanie (fot. 30, 32) – płaskorzeźbiona dekoracja – zapewne terakotowe prostokątne plakiety →przedstawiają symetryczna kompozycje: na osi wazon , przy nim dwie pół figurki nagich dzieci zwróconych do siebie,z wyciągniętymi nad wazon rękami, w których trzymają dwie girlandy owocowo-kwietne, o drugich krańcach zawieszonych w na dwóch „gwoździach”, spod girland na boki tj. w skrajnej części kompozycji rozchodzą się duże zawinięcia akantu. Nad arkadowymi otworami skrajnych osi tej el;elewacji- koliste blendy, a cała elewacja zwieńczona gzymsem koronującym w środkowej części przysłoniętym przez wierzchołek tympanony.

Znad tej przysłoniętej przez tympanon części gzymsu - wypiętrza się ponad okap połaci dachowej→ wąski mały „szczyt” : prostopadłościenna, niska podstawa + niewysoki piedestał o wolutowym obrysie krawędzi bocznych; na jego przedniej ścianie nałożony kartusz herbowy o nieczytelnym godle; zwieńczenia piedestału brak. Boczne krawędzie tego piedestału ukształtowane identycznie jak spływy wolutowe pozostałych szczytów tj. od góry- o linii wklęsło wycinającej krawędź, a za przełamaniem o krawędzi wypukłej z ślimacznicowymi zawinięciami w dól ku osi szczytu.

Elewacja dłuższa- północna (ogrodowa) – to ośmioosiowy korpus + wysunięte ku północy skrajne pseudoskrzydło wschodnie, zamknięte od góry ścianą szczytową trójkątna z prostopadłościennymi wyszerzeniami u podstawy trójkąta szczytu (w których to wyszarzeniach topi się gzyms wieńczący sąsiednie elewacje). Na osi tego pseudoskrzydła – parterowy, trójbocznie zamknięty ryzalit, a nad nim w górnej kondygnacji→ szeroka prostokątna, trójdzielna obudowa otworu okiennego, zwieńczona gzymsem koronującym i wyżej- węższą (to jest krótszą niska) pseudoattyką pełna. W trójdzielnej obudowie trzy równej wielkości arkady, to jest otwory wysokie, zamknięte od góry półkoliście, o profilowanych archiwoltach oddzielonych od prostych pionowych węgarów impostami imitującym: kapitele pilastrów; z otworów- tylko środkowy wypełniony jest oknem, skrajnie są blendami.

Zachodnia elewacja korpusu (szczytowa) – trójosiowa, o otworach rozmieszczonych w czterech kondygnacjach, z bardzo dużymi wyszerzeniami tworzącymi górne ( narożne) wierzchołki elewacji, pomiędzy którymi elewacja trójkątnie wyłamuje się górze tworząc szczyt. Cokół-wysoki i parter→ w środkowej części przysłonięte przez przybudówkę zachodnią (przysłaniająca również otwory skrajnej osi południowej).

Trzy otwory okienne na pietrze – obwiedzione opaskami, każdy nadokiennikiem w kształcie prostokąta leżącego, z trzema wgłębnymi tablaturami/ prostokąt-kwadrat-prostokąt/ nakrytym od góry fragmentem gzymsu. W strefie szczytu – dwa otwory okienne blisko siebie ustawione , na jednym parapecie i trzy koliste blendy ( dwie nad otworami osi skrajnych i trzecia wysoko pod kalenicą). Duże prostopadłościenne wyszerzenia szczytu w narożnikach zaokrąglone.

Przybudówka zachodnia- członowana wysokimi pilastrami na cztery przęsła; cokół jest dwustopniowy, ponadto wyżej w każdym wydzielonym przez pilastry przęśle – wyżej znajduje się niby gzyms cokołu, który jest właściwie gzymsem parapetowym ograniczającym od dołu duże otwory arkadowe, znajdujące się na osi każdego przęsła, z których to otworów tylko w górnej części dwóch środkowych przęseł znajdują się okna, a pozostałe to blendy; profilowane archiwolty otworów arkadowych oddzielone od węgarów profilowanymi impostami; węgary u dołu z niskim cokolikami. Południowa Elewacja przybudówki zachodniej ślepa, a w północnej drzwi wejściowe do kondygnacji piwnic.

Wnętrze – Podjazd przechodzi prze z portyk – otwarty arkadami ganek nakryty od góry balkonem. Drzwi z ganku prowadzą do pomieszczenia 2, które jest środkowym w amfiladzie pięciu pomieszczeń przedniego traktu. Najbardziej reprezentacyjnym pomieszczeniem jest wielka sala *5 * we wschodniej części budynku wysunięta w ryzalit ku północy – wyższa od pozostałych pomieszczeń budynku. Klatka usytuowana w narożnym pomieszczeniu zachodnim w południowym trakcie.
7. Wyposażenie
1) Dekoracja sztukatorska sufitu i fasety w wielkiej sali *5* .

2) Kratki zamykające otwory kanałów ogrzewania gorącym powietrzem – (fot. 14,15,23).

3) komplet stolarki drzwiowej wewnętrznej na parterze – ramowo- płycinowej.

4) Oryginalna stolarka okienna o zindywidualizowanych formach.

5) W części otworów okiennych od strony wnętrza → drewniane szpalety ( futryny) + okiennice ramowo- płycinowe.

Instalacje

Elektryczna, odgromowa, wodno-kanalizacyjna, centralnego ogrzewania, telefoniczna.

Kubatura ok 5915 m³
Powierzchnia użytkowa parter- 375,3 m ²; ganek – 35,8 m ²
Przeznaczenie pierwotne : pomieszczenia mieszkalno- reprezentacyjne.
Użytkowanie obecne: pomieszczenia biurowe

Prace budowlane i konserwatorskie, ich przebieg i dokumentacja: W budynku istniało centralnym ogrzewanie gorącym powietrzem → zachowane są stare kanały grzewcze zamknięte ozdobnymi kratkami. W 1990 roku założona nową instalacje centralnego ogrzewania zasilaną w własnej kotłowni.

Stan Zachowania (fundamenty, ściany zewnętrzne, ściany wewnętrzne, sklepienia, stopy, konstrukcje dachowe, pokrycie dachu, wyposażenie i instalacje): stan zachowania ścian- ogólnie dobry,; jedynie w piwnicach tynki złuszczające się ( typowe zniszczenia spowodowane okresowym zawilgoceniem); z malowanych emulsją tynków → złuszczają się płaty starej farby.

Stropy - ogólnie od strony wnętrz – wyglądają na dobre, ale przynajmniej w części są zagrzybione , and klatka schodową (foto. 3, 4) – na podsufitce widoczne owocniki grzybów. Na strychu widoczne jest zniszczenie spowodowane dawniejszą nieszczelnością dachu→ wpadająca do środka woda spowodowała zniszczenie fragmentu więźby dachowej i deskowania na strychu (→ jak wygląda w tym miejscy strop od strony pomieszczenia na piętrze – nie wiadomo-?). Powyższe zniszczenie więźby dachowej znajdujące się pomiędzy 10 a 12 więzarem (licząc oś zach.) W więźbie dachowej ślady zniszczenia grzybowego widoczne są również nad ryzalitem pd. - zach. Ogólnie na całym strychu widoczne jest zniszczenie przez owady podłogi (deskowania). Ślady zagrzybienia widoczne są również na fragmencie stolarki drzwiowej w kondygnacji parteru. (fot.5).

Najpilniejsze postulaty konserwatorskie: Wpisać do rejestru zabytków wraz z otaczającym parkiem. Użytkować budynek prowadząc konieczne remonty, tak aby nie dopuścić do pogorszenia stanu technicznego budynku. Przeprowadzić roboty odgrzybieniowe. Sporządzić inwentaryzację architektoniczno-konserwatorską.

Akta archiwalne (rodzaj akt, numer i miejsce przechowywania)

Bibliografia: Geschichte der freien Standesherrschaft, der Stadt und landratlichen Kreises Gross Wartenberg. Nach zuverlassgen Quelle bearbeitet und herausgegeben von Joseph Franzkowski, Hauptlehrer und Kantor. Gross Wartenberg 1912, s 301,

Źródła ikonograficzne i fotografie (rodzaj, miejsce przechowywania, sygnatury).

Uwagi rożne.

Wypełnił: Łucja Gajda data 1992r.

Sprawdził

Załączniki; 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11.

Spis fotografii:

Widok ogólny pałacu od strony południowo – zachodniej.
Fragment elewacji wschodniej → piedestał zwieńczenia (nieistniejącego) nad wierzchołkiem tympanonu.
Stan zachowania fragmentu stropu nad klatka schodowa - owocnik grzyba (czarne).
Stan zachowania fragmentu stropu nad klatką schodowa - zaciek przy zachodnim narożniku budynku.
Fragment szpalety i skrzydła drzwi *3*→ *4* → płycina szpalety z typowym zniszczeniem grzybowym.
Fragment więźby dachowej → ślady zacieków, zniszczone deskowanie pomiędzy 10 i 12 więzarem ( od zach.).
Wnętrze poddasza → widok wzdłuż południowej połaci dachu od zachodu w kierunku wschodnim.
Fragment pomieszczenia piwniczego wygięty w łuk dźwigar stalowy i sklepienie odcinkowe oparte na nim.
Fragment klatki schodowej → słupek przy skręcie jednobiegowych schodów od piwnicy do parteru.
Fragment klatki schodowej → schody- bieg od spocznika do pierwszego pietra.
Fragment klatki schodowej → otwór arkadowy z kładki schodowej do korytarza środkowego na parterze.
Wnętrze pomieszczenia *4*→ drewniana oprawa otworu okiennego i jego okiennice i drzwi do pomieszczenia *3* .
Wnętrze pomieszczenia *3* → drzwi prowadzące do pomieszczenia *2*i nieczynne do pomieszczenia *6* .
Kratka otworu grzewczego w południowej ścianie pomieszczenia *6* i duża faseta pod sufitem.
Kratka zamykająca otwór grzewczy w korytarzu środkowym *11*.
Stara kasa pancerna – użytkowana – stoi w pomieszczeniu *9*.
Zwieńczenie kasy pancernej.
Fragment wielkiej sali *5* → rozeta sufitowa. 18a. Widok ogólny dekoracji sztukatorskiej na suficie w wielkiej sali *5*.
Wnętrze wielkiej sali *5* → widok od drzwi z pomieszczenia *3* - w kierunku wielobocznego ryzalitu pn.
Wnętrze wielkiej sali *5* → widok od północy w kierunku krótszej ściany południowej
Wnętrze wielkiej sali *5* → jeden z motywów dekoracyjnych sztukatorskich fasety.
Wnętrze wielkiej sali *5* → fragment dekoracji sztukatorskiej w narożniku fasety.
Wnętrze wielkiej sali *5* → kratka zamykająca otwór grzewczy w zachodniej ścianie pomieszczenia.
Wnętrze wielkiej sali *5* → fragment supraporty drzwi.
Fragment elewacji południowej ( głównej ) → trójkątny szczyt wieńczący skrajny ryzalit zachodni.
Widok ogólny pałacu→ zachodnia elewacja szczytowa i zachodnią część elewacji głównej (południowej).
Podjazd przed elewacja południową→ widok od strony wschodniej.
Fragment elewacji głównej (południowej) → skrajny wschodni pseudoryzalit.
Fragment elewacji głównej (npołudniowej) → wielki szczyt wieńczący wschodni skrajny pseudoryzalit.
Nadślemienna część okna i fragmentu oprawy otworu okiennego oraz dekoracji sztukatorskiej pseudoryzalitu wsch.
Kolista blenda nad otworami skrajnymi osi we wschodniej elewacji krótszej pałacu.
Elewacja wschodnia → fragment dekoracji pseudoryzalitu – plakietka między pilastrami pod belkowaniem.
Elewacja wschodnia → tympanon wieńczący pseudoryzalit środkowy (wypełniony symetryczna wicią akantową).
Widok elewacji wschodniej i fragment elewacji północnej.
Widok ogólny budynku pałacu od strony wschodniej : elewacja krótsza wschodnia i podjazd i ganek od pd.
Bryła pseudoskrzydła wschodniego – widok ogólny od strony wschodniej (północno-wschodniej)
Widok ogólny elewacji północnej pałacu – od strony północno-wschodniej.
Bryła pałacu – widok ogólny od strony pałacu na pn. elewację dłuższą i zach. elewację szczytową korpusu.
Fragment głównej elewacji południowej → balustrada balkonu i artykulacja fragmentu elewacji nad balkonem.
Widok ogólny pałacu od strony południowej.